Rybnik
miasto w województwie śląskim / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Rybnik?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Rybnik – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, na Płaskowyżu Rybnickim, nad rzekami Rudą i Nacyną. Jest siedzibą władz powiatu rybnickiego, a także największym miastem aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej i Rybnickiego Okręgu Węglowego. Leży na terenie Górnego Śląska.
Zobacz też: inne znaczenia nazwy „Rybnik”. |
miasto na prawach powiatu | |||||
Rybnicki rynek | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Aglomeracja | |||||
Data założenia |
XII/XIII wiek | ||||
Prawa miejskie |
przed 1309 | ||||
Prezydent | |||||
Powierzchnia |
148,36 km² | ||||
Wysokość |
205–330 m n.p.m. | ||||
Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
32 | ||||
Kod pocztowy |
od 44-200 do 44-292 | ||||
Tablice rejestracyjne |
SR | ||||
50°05′55″N 18°32′42″E | |||||
TERC (TERYT) |
2473011 | ||||
SIMC |
0942765 | ||||
Urząd miejski ul. Chrobrego 244-200 Rybnik | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Dzieje Rybnika sięgają XIII wieku. W XX wieku przyłączono szereg samodzielnych wcześniej miejscowości, z których trzy – Boguszowice, Chwałowice i Niedobczyce – posiadały w momencie przyłączenia status miasta. Od 2001 Rybnik dzieli się na 27 dzielnic. W czerwcu 2023 miasto liczyło 131 323 mieszkańców (25. miejsce w Polsce), a powierzchnia miasta wynosiła 148,36 km² (16. miejsce w Polsce)[1].
Nazwa miasta nawiązuje do okresu przedindustrialnego, kiedy mieszkańcy Rybnika utrzymywali się głównie z rybactwa, a wokół dzisiejszego śródmieścia znajdowały się liczne stawy zasilane wodami Nacyny. Wywodzi się wprost od określenia stawu przeznaczonego do hodowli ryb, które w języku staropolskim było używane do XVII wieku[3], a do dziś funkcjonuje po śląsku[4] i po czesku (rybník)[5].
W najstarszej znanej wzmiance o Rybniku pochodzącej z 1223 nazwa miejscowości została zanotowana w formie Ribnich[6]. Inne średniowieczne zapisy nazwy to m.in. Ribnik (1228, 1337)[7][8] i Ribinek (1327)[9], w XV-wiecznej Kronice raciborskiej (Chronicon Ratiboriense) występuje zapis Reibnig[10]. W przymiotniku używano w tekstach łacińskich form Ribnicensis, Rybniczensis czy Reibnicensis[11]. W 1613 Mikołaj Henel wymienił w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia jako nazwę łacińską: Ribnicum[12].
Poza drobnymi odchyleniami w pisowni – na mapach nowożytnych również Rybnig[13] czy Ribnik[14], na pieczęciach miejskich: Ribnik (1538, 1669) i Rybnick (1809)[15] – nazwa miasta nie ulegała przez wieki zmianom. Na pieczęci z 1851 występuje już w postaci Rybnik[16], która później była jedyną oficjalną nazwą niezależnie od przynależności administracyjnej miasta, również w języku niemieckim zarówno w czasach pruskich, jak i III Rzeszy[17]. Na mapach czeskich z początku XX wieku miasto pojawia się pod nazwą w formie liczby mnogiej: Rybníky[18][19].
Również nazwy pozostałych miejscowości tworzących obecnie dzielnice Rybnika mają przeważnie słowiański rodowód, nie ulegały większym zmianom i zapisywane w poszczególnych językach podlegały jedynie dopasowaniu fonetycznemu i ortograficznemu np.: pol. Boguszowice, Niedobczyce, Zamysłów; czes. Bohušovice, Nedobčice, Zámyslov[18][19]; niem. Boguschowitz, Niedobschütz, Zamislau[20]. Wyraźniejsze różnice między brzmieniem polskim a niemieckim występowały w trzech przypadkach: Kamień – Stein, Ligota – Ellguth oraz Zebrzydowice – Seibersdorf[21]. W 1908 zmieniono niemiecką nazwę Niewiadomia, dotąd tożsamą z polską, na Birkenau[22]. W okresie hitlerowskim przemianowano Stodoły (Stodoll) na Hochlinden, a gminę Niewiadom Górny (Ober Birkenau) na Lentzberg[23].
Herb Rybnika przedstawia w polu tarczy błękitnym rybę – szczupaka – srebrną (białą) w skos, skierowaną ku prawemu (z perspektywy patrzącego na herb: lewemu) narożnikowi tarczy. Nad i pod wyobrażeniem ryby (w narożniku lewym czoła oraz narożniku prawym dołu) widnieje motyw roślinny, czyli kotewka orzech wodny, o srebrnych (białych) łodygach i srebrnych (białych) kwiatach[24]. Wizerunek ryby używany był na pieczęciach miejskich co najmniej od pierwszej połowy XVI wieku[25]. Obecny wzór herbu został określony Uchwałą nr 504/XXII/2000 Rady Miasta Rybnika z dnia 20 listopada 2000[24].
Ta sama uchwała określa wygląd flagi miasta. Jest to prostokątny płat tkaniny o proporcjach 5:8, podzielony na trzy poziome pasy, od góry: błękitny (1/4 szerokości), biały (2/4 szerokości), błękitny (1/4 szerokości). Pośrodku białego pasa środkowego umieszczony jest herb Rybnika[24].
Swoje herby oparte na motywach używanych w dawnych pieczęciach gminnych posiada również większość rybnickich dzielnic. Godłem Boguszowic jest oko Opatrzności Bożej, Chwałęcic – motyw z kotwicą, sznurem i kwiatami, Chwałowic – dawniej wieśniak z fajką i cepem, obecnie motyw z szybem kopalnianym i złotym kłosem, Golejowa – bogini ze złotym mieczem i wagą, Gotartowic – złoty snop i cepy, Kamienia – kamieniarz z młotkiem, Kłokocina – biały kogut, Ligoty-Ligockiej Kuźni – złote grabie, Niedobczyc – dawniej bróg, obecnie herb z motywem orła, złotej szopy i kopalni, Niewiadomia – motyw z kosami, złotymi drzewcami i młotkami górniczymi, Orzepowic – biały baranek z chorągiewką, Popielowa – biały koń, Smolnej – mielerz, Stodół – stodoła, Wielopola – złote kłosy, Zamysłowa – trzy wieże na pagórkach, Zebrzydowic – same trzy wieże[26].
Hejnał został skomponowany przez Mirosława Jacka Błaszczyka z okazji jubileuszu ośmiu wieków Rybnika w 2003 i odtwarzany jest o każdej pełnej godzinie między 6.00 a 21.00 z kuranta zainstalowanego na wieży ratuszowej[27].
Do symboli miejskich zalicza się również Łańcuch Prezydenta Miasta jako insygnium, którego szczegółowy wygląd określono w 2011, oraz Sztandar Miasta Rybnika ustanowiony w 2016. W obu przypadkach wykorzystano przy nich zmodyfikowany motyw kotewki orzecha wodnego z herbu – haftowany na rewersie sztandaru i odzwierciedlony w sposobie łączenia ogniw łańcucha[27].
Jako logo miasta używa się uproszczonej wersji herbu. Jest ono częścią Systemu Identyfikacji Wizualnej wprowadzonego w 2018. Występuje w trzech odmianach: pełnokolorowej (ryba i kotewki są białe obwiedzione czarnym obrysem, tło jasnoniebieskie) stosowanej do promocji zewnętrznej, monochromatycznej (czarne obrysy, ryba i tło w tej samej barwie) używanej w materiałach własnych miasta zaprojektowanych według zasad SIW oraz negatywowej (ryba biała, tło czarne) znajdującej zastosowanie na ciemnych podłożach. W ramach Systemu Identyfikacji Wizualnej określono też kolorystykę miejską – wykorzystywane są barwy błękitna, czarna, żółta, czerwona i pomarańczowa – oraz przewodni motyw graficzny: bazuje on na witrażach w budynku Urzędu Miasta oraz wizerunkach charakterystycznych obiektów architektonicznych kreślonych kreską nawiązującą do rysunku szczupaka w herbie[28].
Położenie
Rybnik znajduje się w południowo-zachodniej części województwa śląskiego w historycznym regionie Górny Śląsk. W ramach regionalizacji fizycznogeograficznej większa część Rybnika leży na Płaskowyżu Rybnickim, który jest częścią makroregionu Wyżyna Śląska, oprócz północno-zachodniego fragmentu miasta należącego do Kotliny Raciborskiej (makroregion Nizina Śląska)[29].
Współrzędne geograficzne ścisłego centrum miasta (Rynek) to 50°05′44″N 18°32′31″E.
Rybnik graniczy z 11 jednostkami samorządu terytorialnego: gminą miejsko-wiejską Czerwionka-Leszczyny oraz gminami wiejskimi Gaszowice, Jejkowice, Lyski i Świerklany w powiecie rybnickim; miastami Radlin i Rydułtowy oraz gminą wiejską Marklowice w powiecie wodzisławskim; gminą miejsko-wiejską Kuźnia Raciborska w powiecie raciborskim; gminą wiejską Pilchowice w powiecie gliwickim; a także miastem na prawach powiatu Żory. Długość granic miasta wynosi łącznie 106,5 km, z czego najdłuższa (33,7 km) jest granica z gminą Czerwionka-Leszczyny. Współczesny kształt administracyjny miasta jest wynikiem włączania w jego skład kolejnych gmin i tylko w niektórych miejscach bazuje na barierach naturalnych. Szczególnie nieoczywisty przebieg ma granica z Radlinem, Rydułtowami i gminą Jejkowice przechodząca przez płynnie przenikające się tereny zurbanizowane, granica z gminą Świerklany biegnąca przez środek kopalni Jankowice, a także w obrębie dzielnicy Kamień, która tworzy przestrzennie jedną całość z Leszczynami i Książenicami w gminie Czerwionka-Leszczyny, podczas gdy od reszty Rybnika oddzielona jest co najmniej dwukilometrowym pasem lasów. W promieniu ośmiu kilometrów od Rynku, w jakim leżą najbardziej peryferyjne rybnickie dzielnice (Stodoły, Ochojec, Kłokocin), mieści się szereg miejscowości poza granicami miasta, np. odległość do Jejkowic wynosi tylko sześć kilometrów[30].
Rybnik jest centralnym ośrodkiem aglomeracji rybnickiej, której granice pokrywają się z pojęciem Rybnickiego Okręgu Węglowego (ROW). Jest też największym miastem Subregionu Zachodniego Województwa Śląskiego zdefiniowanego jako obszar powiatu rybnickiego, wodzisławskiego i raciborskiego oraz miast na prawach powiatu Rybnik, Jastrzębie-Zdrój i Żory. Aglomeracja rybnicka jest częścią większego obszaru metropolitalnego, w skład którego wchodzą również konurbacja katowicka i aglomeracja ostrawska[31].
Odległość w linii prostej z centrum Rybnika do granicy państwa z Republiką Czeską wynosi 19 km.
Ukształtowanie powierzchni
Powierzchnia Rybnika wynosi 148,36 km², z czego zajmują (stan na III kwartał 2015)[32]:
- lasy i inne tereny zadrzewione: 41,8%
- użytki rolne: 19,7%
- zabudowa mieszkaniowa: 15,9%
- infrastruktura komunikacyjna: 5,5%
- wody powierzchniowe: 5,3%
- tereny produkcyjno-techniczne i infrastruktura techniczna: 4,3%
- tereny sportowo-rekreacyjne i zieleń urządzona: 3,5%
- zabudowa usługowa: 2,6%
- nieużytki: 1,4%
Centrum miasta znajduje się na wysokości około 225–245 m n.p.m. Najwyższym naturalnym wzniesieniem jest Grzybówka w Golejowie (295 m n.p.m.), wyższe są jednak antropogeniczne elementy krajobrazu: hałda przy kopalni Rymer (323 m n.p.m.) i hałda przy kopalni Jankowice (powstająca, docelowo 330 m n.p.m.). Najniższy punkt terenu znajduje się w dolinie Rudy w Stodołach na wysokości 205 m n.p.m[29].
Ukształtowanie powierzchni na obszarze Rybnika jest zróżnicowane. W północnej i środkowej części miasta dominują rozległe, faliste powierzchnie, rozcięte szerokimi dolinami Rudy i Nacyny oraz innych cieków, z reguły o niewielkich deniwelacjach i nachyleniach, nie powodujących większych utrudnień w zagospodarowaniu terenu. W pasie od Chwałęcic do Golejowa dominują formy wodnolodowcowe i lodowcowe – pagórki o charakterze moren czołowych (głazy, żwiry, piaski i glina zwałowa). W środkowo-wschodniej części miasta (rejon Ligoty, Boguszowic i Gotartowic) falista powierzchnia płaskowyżu jest rozczłonkowana licznymi, niewielkimi dolinami, miejscami o znacznie nachylonych zboczach, przechodząca w płaską równinę na pograniczu z Żorami. W południowo-zachodniej części Rybnika (Radziejów, Popielów, Niedobczyce, Niewiadom), zwłaszcza na pokrywie utworów lessopodobnych, dominuje rzeźba bardziej urozmaicona – pagórkowata, z głęboko wciętymi (do 30 m) dolinami i wąwozami o stromych stokach, nachylonych miejscami ponad 30%, dzielącymi płaskowyż na szereg garbów[29].
Naturalne ukształtowanie powierzchni zostało silnie przekształcone w związku z działalnością wydobywczą. Udokumentowane złoża kopalin znajdują się pod 87,6% terytorium miasta. Największe znaczenie gospodarcze mają złoża węgla kamiennego obejmujące 120,58 km, czyli 81% terytorium. Eksploatowana jest tylko ich część skupiona w południowych dzielnicach. Bezpośrednio w Rybniku znajdują się dwie czynne kopalnie – KWK Chwałowice i KWK Jankowice; ponadto pod miastem znajdują się fragmenty złóż eksploatowanych przez KWK Marcel oraz KWK Rydułtowy[33].
Zbiorniki i cieki wodne
Rybnik leży w dorzeczu Odry (region wodny Górnej Odry). Przez środkowo-północną część miasta przepływa rzeka Ruda, w którego zlewni znajduje się większość obszaru Rybnika, z wyjątkiem części dzielnicy Kamień należącej do zlewni Bierawki. Największym dopływem Rudy jest Nacyna przepływająca przez ścisłe centrum. Do nich wpadają liczne mniejsze cieki wodne. Do dopływów Rudy należą: Kłokocinka, Potok Boguszowicki, Potok z Przegędzy, Potok z Kamienia, Gzel i Pniowiec; do dopływów Nacyny: Potok Okrzeszyniecki, Potok Radziejowski łączący się z Potokiem Chwałowickim i Pludry (Potok Niedobczycki). Sieć rzeczna jest silnie przekształcona. Koryta cieków są w większości uregulowane, wyjątek stanowi jedynie meandrujący odcinek Rudy w Stodołach i prawobrzeżne dopływy tej rzeki; wody Nacyny są kierowane do Rudy rurociągiem[34].
Przez spiętrzenie wod Rudy zaporą w Stodołach powstało na przełomie lat 60. i 70. XX wieku – w związku z budową Elektrowni Rybnik – sztuczne Jezioro Rybnickie (inaczej Zalew Rybnicki lub Zbiornik Rybnicki) o powierzchni 4,5 km². Jego podstawową funkcją jest zaspokajanie potrzeb wodnych elektrowni (pobór i odprowadzanie wód chłodniczych), ponadto służy celom przeciwpowodziowym oraz rekreacyjnym (żeglarstwo, publiczne kąpieliska, jest też sztucznie zarybiany). Posiada cztery zalewy boczne oddzielone od głównej części nasypami drogowymi i kolejowymi – Pniowiec, Gzel, Orzepowicki i Grabownia[34][./Rybnik#cite_note-CITEREFStudium_zagospodarowania_przestrzennego61-34 [34]][35].
Na terenie miasta do dziś znajduje się kilkadziesiąt stawów. Spośród pojedynczych największe to Paruszowiec w dzielnicy o tej samej nazwie, w pobliżu którego rozciągają się rybnickie Błonia, oraz Ruda w dzielnicy Rybnik-Północ. Większe skupiska stawów znajdują się w obrębie użytków ekologicznych Kencerz w Gotartowicach oraz Okrzeszyniec w Zamysłowie, nad Potokiem z Przegędzy, Potokiem z Kamienia i Potokiem Boguszowickim, w Radziejowie, w lesie Rauden, a także pomiędzy lasami Rosochacz, Księżok i Czarny Las. Dużym zalewiskiem pogórniczym jest Kielowiec w Chwałowicach[36].
Klimat i zanieczyszczenie powietrza
Rybnik znajduje się w strefie klimatu przejściowego, z dużą zmiennością i aktywnością atmosferyczną, która jest wynikiem wzajemnego oddziaływania wpływów klimatu morskiego i kontynentalnego. Napływ mas powietrza polarno-morskiego (atlantyckiego), ułatwiony bliskością Bramy Morawskiej, powoduje złagodzenie amplitudy rocznej i występowanie krótkich i łagodnych zim. Nieco rzadszy wpływ mas polarno-kontynentalnych przyczynia się do wzrostu opadów w okresie letnim. Usłonecznienie w rejonie Rybnika jest średnio o co najmniej o 10% niższe od jego wartości na większości obszaru Polski. Średnie usłonecznienie w roku wynosi około 1450 godzin, niskie jest również natężenie promieniowania słonecznego. Dominują wiatry z kierunku południowo-zachodniego, znaczący udział mają także wiatry północno-zachodnie i południowe, podczas gdy zdecydowanie rzadziej występują wiatry z kierunku północno-wschodniego i północnego. Powoduje to z jednej strony brak napływu zanieczyszczeń z terenów konurbacji katowickiej, z drugiej przenoszenie ekstremalnych zjawisk pogodowych i zanieczyszczeń przez Bramę Morawską z rejonu Ostrawy. Średnia roczna temperatura wynosi 9,5 °C, a przeciętna wielkość opadów w ciągu roku wynosi 736 mm[37][35].
Rybnik przez wiele lat znajdował się w czołówce rankingu polskich miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku został sklasyfikowany jako czwarte najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[38]. W rankingu Polskiego Alarmu Smogowego z 2021 był na czwartym miejscu w Polsce wśród miast o najwyższym średniorocznym stężeniu rakotwórczego benzo[a]pirenu i na dziewiątym miejscu wśród miast o największej liczbie dni smogowych (było ich 72)[39]. Raporty z 2022 wskazywały na poprawę sytuacji dzięki zintensyfikowaniu przez samorząd działań na rzecz wdrożenia i przestrzegania założeń wojewódzkiej uchwały antysmogowej, przede wszystkim w kwestii wymiany źródeł ciepła. Liczba dni smogowych zmalała do 49, a średnioroczne stężenie pyłu zawieszonego PM10 do najniższego w historii pomiarów poziomu 29 µg/m³[40].
Podział administracyjny
Rybnik jest podzielony na 27 dzielnic stanowiących jednostki pomocnicze gminy. Podział na dzielnice został wprowadzony w 1990, jednak część z nich w swoim nazewnictwie i przebiegu granic nawiązuje do dawnych miejscowości stopniowo włączanych w skład miasta na przestrzeni XX wieku.
Lista rybnickich dzielnic w kolejności alfabetycznej:
- Boguszowice Osiedle
- Boguszowice Stare
- Chwałęcice
- Chwałowice
- Golejów
- Gotartowice
- Grabownia
- Kamień
- Kłokocin
- Ligota-Ligocka Kuźnia
- Maroko-Nowiny
- Meksyk
- Niedobczyce
- Niewiadom
- Ochojec
- Orzepowice
- Paruszowiec-Piaski
- Popielów
- Radziejów
- Rybnicka Kuźnia
- Rybnik-Północ
- Smolna
- Stodoły
- Śródmieście
- Wielopole
- Zamysłów
- Zebrzydowice
Zieleń miejska
Według raportu Obserwatorium Polityki Miejskiej Instytutu Rozwoju Miast i Regionów z 2020 Rybnik był miastem o dziewiątym najwyższym udziale zieleni wśród polskich miast powyżej stu tysięcy mieszkańców. Wynosił on 60,7%[41]. Według studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z 2016 lasy tworzą 32% powierzchni miasta, tereny zadrzewione poza lasami 9,8%, zieleń urządzona wraz z terenami sportowo-rekreacyjnymi 3,5%, a nieużytki 1,4%[32].
Na tak wysoki odsetek zieleni ma wpływ fakt, że północna część miasta znajduje się w obrębie Parku Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich – w dzielnicy Ochojec lasy i inne tereny zadrzewione tworzą aż 83% powierzchni, a ponad 50% również w dzielnicach Ligota-Ligocka Kuźnia, Grabownia, Rybnik-Północ, Rybnicka Kuźnia i Stodoły[42]. Obszar Parku Krajobrazowego umownie podzielony jest na kilka części: między dzielnicami Ochojec i Stodoły rozciągają się Lasy Królewskie, między Paruszowcem a Kamieniem las Paruszowiec, a na południe od Chwałęcic las Rauden, który na południowym wschodzie, już poza terenem chronionym, przechodzi w Czarny Las, Księżok i Rosochacz. Mianem Czarnego Lasu określa się też część Parku Krajobrazowego położoną po południowej stronie rzeki Rudy w Gotartowicach[43]. Między Ochojcem a Książenicami znajduje się uroczysko Głębokie Doły, gdzie projektowane jest utworzenie rezerwatu przyrody[44][45][46]. Inne rybnickie lasy to: Gać w Niewiadomiu, Las Nacyński i Świercze po odpowiednio północnej i południowej stronie stacji kolejowej Rybnik Towarowy, Podlesie w południowej części Popielowa, Maliga na pograniczu Boguszowic Starych i Chwałowic oraz Królewiak na pograniczu Boguszowic Starych z Ligotą-Ligocką Kuźnią (dokładniej Raszowcem), Las Blicherski w Boguszowicach Osiedlu, a także Gorylowiec, Starok i Goik na pograniczu Gotartowic i Kłokocina[43].
Główne rybnickie parki to:
- Park Kozie Góry, nazywany też Hazynhajda – najstarszy park miejski założony w 1888[47]
- Park im św. Jana Sarkandra – dawny cmentarz czynny do 1920, zlikwidowany w 1975, obecnie pełni funkcję parku-lapidarium, wśród zachowanych pozostałości cmentarza mogiła rosyjskich jeńców wojennych z czasów pierwszej wojny światowej, którzy zmarli pracując na kopalni Römer[48]
- Park Górnika przy Domu Kultury w Chwałowicach – pozostałość dawnego folwarku Guido Henckela von Donnersmarck, przekształcony w park miejski w okresie PRL[48]
- Park Osiedlowy, dawniej XXX-lecia PRL, w Boguszowicach Osiedlu
- Park Henryka Czempiela w Niedobczycach
- Park Wiśniowiec przy ulicy Gliwickiej w sąsiedztwie szpitala psychiatrycznego i Stadionu Miejskiego
- Bulwary nad Nacyną wraz z utworzonym w 2014 Parkiem Tematycznym nad Nacyną im. Adama Fudalego z mini-ogrodami, urządzeniami eksperymentalnymi popularyzującymi naukę, kamieniami wspinaczkowymi, miejscami do gier i zabaw[49][50]; popularną atrakcją bulwarów jest populacja nutrii amerykańskich, która zasiedliła rzekę w niejasnych okolicznościach w 2016[51][52]
- Zieleniec Starościński i Zieleniec Wieniawskiego – ciąg parkowy pomiędzy głównym dworcem kolejowym a ulicą 3 Maja, powstał w miejscu dawnych ogrodów starostwa powiatowego oraz cmentarza żydowskiego[48]
- Rybnickie Błonia nad Rudą i stawem Paruszowiec
Pomniki przyrody
- Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Rybniku.
Na terenie miasta znajduje się dwadzieścia pomników przyrody[45]:
- jesion wyniosły na terenie zieleńca przy Sądzie Rejonowym (Zamku)
- lipa drobnolistna na działce przy ul. Arki Bożka 92 (dzielnica Kamień)
- lipa drobnolistna przy szkole w Grabowni (ul. Poloczka 97)
- lipa drobnolistna przy ul. Milenijnej 7 (dzielnica Ochojec)
- lipa drobnolistna przy leśniczówce w Chwałęcicach (ul. Gzelska 17)
- lipa drobnolistna na skwerze przy ulicy kpt. Janiego
- głaz narzutowy w Parku Górnika w Chwałowicach
- głaz narzutowy na terenie basenu przy Parku Górnika w Chwałowicach
- głaz narzutowy na skwerze przed budynkiem dyrekcji kopalni Chwałowice
- głaz narzutowy im. Oskara Michalika w dolinie potoku Przegędza w Gotartowicach
- dąb szypułkowy na terenie kampusu Uniwersytetu Ekonomicznego przy ulicy Rudzkiej
- dąb szypułkowy na terenie cmentarza w Popielowie
- dąb szypułkowy w Chwałęcicach niedaleko ulicy Pniowskiej
- wierzba krucha na terenie użytku ekologicznego Okrzeszyniec przy źródle potoku o tej samej nazwie
- wierzba krucha na terenie użytku ekologicznego Okrzeszyniec przy stacji wodociągowej
- platan klonolistny nad rzeką Nacyną przy moście w ciągu ulicy Raciborskiej
- buk zwyczajny na terenie Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych
- buk zwyczajny w północnym kompleksie leśnym niedaleko ulicy Wielopolskiej
- dwa buki zwyczajne w północnym kompleksie leśnym w dzielnicy Ochojec
Użytki ekologiczne
Trzy wybrane obszary na terenie miasta są z uwagi na swoją wartość przyrodniczą (zachowanie naturalnego charakteru i tradycyjnego krajobrazu kulturowego, siedliska gatunków chronionych) chronione w formie użytku ekologicznego. Są to[45][53]:
- Okrzeszyniec – położony w zachodniej części dzielnicy Zamysłów, obejmuje m.in. źródła potoku o tej samej nazwie (powierzchnia 14,44 ha)
- Meandry rzeki Rudy w dzielnicy Stodoły (powierzchnia 38,34 ha)
- Kencerz – obejmuje torfowiska, turzycowiska, podmokłe łąki i stawy hodowlane nad Rudą w dzielnicy Gotartowice (powierzchnia 52,7 ha, z tego 45 ha w granicach Rybnika)