Wittelsbachowie
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Wittelsbachowie – jedna z najstarszych dynastii niemieckich. Jej przedstawiciele panowali w krajach niemieckich: Bawarii, Palatynacie Reńskim oraz przejściowo w Brandenburgii. Trzykrotnie zdobywali tron władców Niemiec, jednak nie zdołali go utrzymać w swej rodzinie. Zasiadali także przejściowo na tronach kilku państw europejskich: Szwecji, Danii, Węgier, Czech, Holandii, Grecji. Współcześnie, od 1919 roku uznawani przez jakobitów za prawowitych królów Anglii, Szkocji i Irlandii.
Kraj |
Niemcy (Bawaria, Palatynat), Grecja, Szwecja, Dania, Norwegia, Węgry |
---|---|
Tytuły |
cesarze rzymscy |
Założyciel |
Otto I, hrabia Scheyern (zm. 1072) |
Ostatni przedstawiciel | |
Rok założenia |
XI w. |
Rok złożenia z funkcji |
1918 |
Pochodzenie etniczne | |
Gałęzie |
Linia palatyńska |
Nazwa dynastii pochodzi od zamku Wittelsbach koło Aichach w Szwabii. W 1180 roku Otto V otrzymał księstwo Bawarii (jako Otto I). Jego syn Ludwik I Bawarski w 1214 roku otrzymał także Palatynat Reński. Dynastia kilkakrotnie się dzieliła. Po raz pierwszy w 1253 roku. Młodsza linia dolnobawarska uzyskała w osobie Ottona III w latach 1305–1308 tron Węgier. Linia ta wygasła w 1340 roku na Janie I. Jej ziemie przejęła linia starsza, górnobawarska. Ta ostatnia linia już w drugim pokoleniu podzieliła się na kolejne dwie główne linie. Starsza przejęła dobra w Palatynacie, młodsza w Bawarii.
Jej założycielem był Rudolf I, od 1294 roku hrabia-palatyn reński. Jego syn Rudolf II w 1329 roku otrzymał uprawnienia elektora Cesarstwa (Rzeszy), czyli prawo do wybierania władcy Niemiec. Ruprecht III panował jako król niemiecki w latach 1400–1410. Rodzina jego potomków znacznie się rozrodziła, dzieląc na kilka mniejszych linii i gałęzi.
Ze związku morganatycznego elektora Fryderyka I Zwycięskiego z Klarą Tott z Augsburga wywodzi się linia książąt Löwenstein-Wertheim.
Z linii Pfalz-Neumarkt pochodził Krzysztof III, który w latach 1440–1448 panował w państwach Danii, Norwegii i Szwecji, połączonych Unią Kalmarską.
Z linii elektorskiej Pfalz-Simmern pochodził Fryderyk V wybrany w 1619 roku królem Czech (tzw. król zimowy). Powstanie, jakie wówczas wybuchło przeciwko Habsburgom w Pradze (defenestracja praska), stało się początkiem wojny trzydziestoletniej. W latach 1623–1648 linia palatyńska utraciła czasowo godność elektorów, przekazana książętom Bawarii.
Z linii Pfalz-Zweibrücken wywodzili się królowie Szwecji w latach 1654–1720: od Karola X Gustawa (jego najazd na Polskę znany jest jako potop szwedzki) przez Karola XI do Karola XII (przeciwnik Augusta II Mocnego w wojnie północnej, protektor Stanisława Leszczyńskiego) i Ulryki Eleonory.
Z linii Pfalz-Birkenfeld wywodził się książę Maksymilian I, sojusznik cesarza Napoleona I. Od 1799 elektor Bawarii, w 1805 roku przyjął za zgodą cesarza Francuzów tytuł króla Bawarii. Jego wnuk Otto panował w latach 1832–1862 jako król Grecji. Najbardziej sławnym był jego prawnuk Ludwik II, znany jako budowniczy bajkowych zamków. Z bocznej linii książąt w Bawarii (Herzog in Bayern) wywodziła się słynna cesarzowa Elżbieta (Sisi), żona cesarza Franciszka Józefa I, a także jej imienniczka Elżbieta Gabriela, żona króla Belgów Alberta I.
Tron bawarski Wittelsbachowie utracili w 1871 r. w wyniku dołączenia się do Prus. Byli zdecydowanymi przeciwnikami narodowego socjalizmu, za co więziono ich w obozach koncentracyjnych. Od 1996 roku spadkobiercą tytułu króla Bawarii jest książę Franciszek von Bayern (ur. 1933 r.). Przez współczesnych jakobitów uznawany także za króla Anglii, Szkocji i Irlandii.
Jej założycielem był Ludwik IV, od 1314 roku król niemiecki, a od 1328 roku cesarz. Jego potomkowie rządzili w Brandenburgii w latach 1320–1373 oraz w Holandii w latach 1354–1432. Najważniejsze były jednak posiadłości w Bawarii.
W XV wieku doszło do rozbicia dzielnicowego Bawarii i rozrodzenia dynastii. Zjednoczenia wszystkich rozbitych księstw dokonał książę Monachium Albrecht IV Mądry. Od 1583 roku do 1761 roku młodsi przedstawiciele książąt bawarskich zasiadali na tronie arcybiskupów i elektorów Kolonii.
W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1623 roku książę Maksymilian otrzymał odebraną kuzynom z Palatynatu godność elektora Cesarstwa. Po kończącym wojnę traktacie westfalskim 1648 godność elektora przysługiwała obydwu liniom dynastii: bawarskiej i palatyńskiej.
Po wygaśnięciu głównej linii dynastii Habsburgów (1740 rok), na podstawie układów jeszcze z czasów średniowiecza Wittelsbachowie bawarscy zgłosili pretensje do dziedzictwa po nich. Ostatecznie uzyskali chwilowo w latach 1742 – 1745 tylko tron cesarski w osobie Karola VII Albrechta (po kądzieli wnuk polskiego króla Jana III Sobieskiego). Na jego synu Maksymilianie III zmarłym w 1777 roku wygasła linia bawarska Wittelsbachów. Jej spadkobiercami zostali Wittelsbachowie z linii palatyńskiej.
Z potomków naturalnych wywodzi się:
- rodzina hrabiów von Holnstein aus Bayern. Założycielem był Franciszek Ludwik (1723–1780) syn naturalny cesarza Karola VII ze związku z baronówną Zofią von Ingenheim. Rodzina ta wygasła w linii męskiej wraz ze śmiercią hr. Ludwika w 1966 r.
Genealogia hrabiów von Holnstein aus Bayern na M. Marek, Genealogy.Eu
Z potomków małżeństw morganatycznych wywodzi się:
- rodzina Löwenstein-Wertheim. Założycielem był Ludwik (1463–1524), syn elektora Palatynatu Fryderyka Zwycięskiego i jego morganatycznej małżonki Klary Dett.
Genealogia rodziny von Löwenstein-Wertheim na M. Marek, Genealogy.Eu