Cumbat cultural
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il term cumbat cultural designescha en il senn istoric in conflict tranter stadi e baselgia ch’è prorut en la segunda mesadad dal 19avel tschientaner en divers stadis europeics e d’ultramar. Da princip sa tractavi da l’emprova da tschentar las relaziuns tranter stadi e baselgia sin in nov fundament. Quest artitgel porscha in’introducziun generala en la cuntraversa e preschenta l’andament da quella a l’exempel da la Germania. A la fin vegn dà in sguard a la significaziun pli vasta dal term ‹cumbat cultural›, sco ch’el vegn er applitgà ozendi cura che concepziuns dal mund divergentas fruntan ina sin l’autra.
Il cumbat cultural dals onns 1870/1880 ha gì lieu tranter represchentants da tenuta conservativa e liberala. Da vart statala vulev’ins far passar ina politica liberala che preveseva la separaziun da baselgia e stadi e che sa stentava per exempel per l’introducziun da la lètg civila. Forzas religiusas ch’appartegnevan surtut a la baselgia catolica han fatg frunt a questas intenziuns; ellas èn s’engaschadas per mantegnair l’influenza da l’aspect religius en la publicitad ed en la politica ed han empruvà da statuir in primat da la baselgia e da la religiun sur il stadi e la scienza.
En plirs stadis europeics èn sa manifestads da quel temp svilups sumegliants per lung da lingias da conflict parallelas (t.a. pervi da l’effect surnaziunal da las enciclicas papalas da caracter antiliberal). Ina tscherta rolla da precursur ha gì la Svizra, damai che las structuras statalas eran qua – suenter l’installaziun dal stadi federal l’onn 1848 – gia sviluppadas vaira ferm en il senn dal liberalissem. En Germania èn proruttas emprimas dispitas a Baden ed en la Baviera; ma sco ‹Kulturkampf› per propi vegn alura resguardada la cuntraversa tranter l’Imperi tudestg sut il chancelier da l’imperi Otto von Bismarck e la baselgia catolica sut papa Pius IX. Il conflict è escalà a partir da l’onn 1871; el ha pudì vegnir terminà fin il 1878 ed ha chattà sia consolidaziun diplomatica l’onn 1887. Politicamain sa tractavi en Germania surtut da la dumonda tge pussanza ed influenza politica che la minoritad catolica organisada duaja avair. Bain eran er las baselgias protestantas pertutgadas dal cumbat cultural, ma quellas n’èn betg stadas en il center da la cuntraversa. Ellas na sa laschan er betg attribuir cler e net a l’ina u l’autra vart, damai che disposiziuns drizzadas cunter ils ‹concurrents› catolics eran tuttavia er en lur senn. Otto von Bismarck ha applitgà meds ordvart severs cunter il clerus catolic; pervi da quai è el la finala schizunt vegnì crititgà da vart da protestants e liberals. A partir dal 1878 hai lura puspè dà in’avischinaziun tranter il stadi e la baselgia catolica.