Afrḍis akimyan
From Wikipedia, the free encyclopedia
Afrḍis akimyan nɣ Afrdis akruran (s tfransist: ) iga tagrumma n iblkimn () ttuẓlaynin s yan wuṭṭun imdn n ipruṭunn ɣ tuẓẓmt nnsn. Uṭṭun ad, ar tt nttara s Z, ar as nttini uṭṭun ablkiman n ufrdis akruran. Ar ttuswttant, ɣ tilawt, tɣariwin tikruranin n ablkim s tuẓka nnsn talikṭrunant iqqnn s wuṭṭun n ipruṭunn n tuẓẓumt nnsn, aynna yakkan mas d iblkimn aksulnin ɣ wuṭṭun ablkiman ar asn ttiksilnt tɣariwin tikruranin. Ɣ unmgal, ẓḍarn iblkimn n ufrdis akruran igan yan ad ilin yan wuṭṭun imzarayn n inuṭrunn ɣ tuẓẓumt nnsn, ar asn nttini ɣ waddad ad iẓutupn.
|
Ahidrujin, akarbun, aẓut, uksijin, uzzal, anas, aẓrf, urɣ, atg. gan ifrdisn ikrurann. Ku yan gisn ar ittugnsas s yat tngalt takrurant: H, C, N, O, F, Cu, Ag, Au, atg. S umata, ttyufan ar ɣassa 118 n ifrdisn ikrurann, zɣ wuṭṭun ablkiman 1 ar 118. Gisn 94 n ifrdisn ttusmagin f wakal ɣ wammas agaman, ilin 80 darsn s tdrsi yan uẓutup izgan (lan akk ifrdisn ad yan wuṭṭun ablkiman imẓẓiyn f nɣ igda 82 abla ifrdisn 43 d 61).
Ɣiyn ifrdisn ikrurann ad munn ɣ tizi n imyaggatn ikrurann ssilɣn yat tartalla n wuddisn ikrurann. Aman, s umdya, gan tayafut n tamunt n wuksijin d uhidrujin, aynna aɣ yakkan afnuz bu tnfalit takrurant H2O — sin iblkimn n uhidrujin d yan n wuksijin. Iẓḍar uhidrujin d wuksijin, ɣ tfadiwin timhlanin myallanin, ad d-fkn uddisn myallanin, zund ubiruksid n uhidrujin nɣ d aman ittsuksijinin lanin tanfalit H2O2 — sin iblkimn n uhidrujin d sin n wuksijin. Ɣ unmgal, ku uddis akruran iɣy ad iry ig ifrdisn imyallan. Aman, s umdya, ẓḍarn ad ttuliktrulizan s wuksijin d uhidrujin. Da nttini i tanga tazdgant, yulɣn s iblkimn n ufrdis akruran igan yan,tafkka tafrart. Tamggarut ad ur yallfus ad try s ifrdisn myallanin. Aya as nsmziriy gr tfkka tafrart d ufrdis akruran. S umdya, uksijin iga afrdis akruran, macc urrig nna nssn akkʷ d nna mi nttini ɣ wawal n ku ass uksijin hat tafkka tafrart ayd iga, ig yism nns unɣid asinuksijin, ar t-nsnfali s O2, bac ad imyilli d wuẓun bu tnfalit O3, igan altu tafkka tafrart; uẓun d usinuksijin gan anawn isnfliḍnann n ufrdis uksijin. Addad alugnan n yan ufrdis akruran iga-t waddad n tfkka tafrart mi tga tnfalit () tanawayt n ussilɣ tanlmaḍt-akkʷ ɣ tfadiwin timagnutin n uzɣal d ussikl, igdan 0 s umsasa.
Ur yallfus ad infl ufrdis akruran s yan ufrdis yaḍn s umyagga akruran, amyagga awẓman ittusmman ammskl awẓman day ad iẓḍarn ad ig isnfl ad. Asnml ad isnfalit tikklt tamzwarut umskrura afransis ɣ 1789,.