Çiçek hastalığı
ortadan kaldıran insan hastalığı / From Wikipedia, the free encyclopedia
Çiçek hastalığı veya smallpox Orthopoxvirus cinsine ait olan variola virüsünün (genellikle çiçek virüsü olarak adlandırılır) neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır.[7][11] Doğal olarak ortaya çıkan son vaka Ekim 1977'de teşhis edilmiş ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1980 yılında hastalığın küresel olarak yok edildiğini onaylayarak çiçek hastalığını yok edilen tek insan hastalığı haline getirmiştir.[10][12]
Çiçek hastalığı | |
---|---|
Diğer adlar | variola[1] variola vera,[2] pox,[3] kızıl veba[4] |
1973'te Bangladeş'te çiçek hastalığı olan bir çocuk. Kalın sıvıyla dolu şişlikler ve ortasında bir çöküntü veya çukur karakteristiktir. | |
Olağan başlangıcı | Maruziyetten 1 ila 3 hafta sonra[5] |
Uzmanlık | Enfeksiyon hastalıkları |
Belirtiler | |
Komplikasyon | Ciltte yara izi, körlük[6] |
Süre | Yaklaşık 4 hafta[5] |
Nedenleri | variola majör virüsü, variola minör virüsü (insanlar arasında yayılma)[6][7] |
Tanı | Semptomlara dayanarak ve PCR ile doğrulanarak[8] |
Ayırıcı tanı | Suçiçeği, impetigo, molluscum contagiosum, maymun çiçeği[8] |
Korunma | Çiçek aşısı[9] |
Tedavi | Destekleyici bakım[10] |
İlaç | Brincidofovir |
Prognoz | %30 ölüm riski[5] |
Sıklık | Eradike edildi (son vahşi vaka 1977'de) |
Hastalığın ilk belirtileri arasında ateş ve kusma yer almaktadır.[5] Bunu ağızda ülser oluşumu ve deri döküntüsü takip eder.[5] Birkaç gün içinde deri döküntüsü, ortasında bir çukur bulunan, içi sıvı dolu karakteristik kabarcıklara dönüşür.[5] Kabarcıklar daha sonra kabuk bağlayıp düşer ve yara izleri bırakır.[5] Hastalık bir kişiden diğerine öncelikle enfekte bir kişiyle uzun süreli yüz yüze temas veya (nadiren) kontamine nesneler yoluyla bulaşır.[6][13][14] Korunma esas olarak çiçek aşısı ile sağlanır.[9] Hastalık geliştikten sonra, bazı antiviral ilaçlar potansiyel olarak yardımcı olabilirdi, ancak bu tür ilaçlar hastalık ortadan kaldırılıncaya kadar mevcut değildi.[9] Ölüm riski yaklaşık %30'du ve bebekler arasında bu oran daha yüksekti.[6][15] Hayatta kalanların derilerinde genellikle geniş yaralar oluşuyor ve bazıları kör kalıyordu.[6]
Hastalığa dair en eski kanıtlar Mısır mumyalarında MÖ 1500'lere kadar uzanmaktadır.[16][17] Hastalık tarihsel olarak salgınlar halinde ortaya çıkmıştır.[10] 18. yüzyıl Avrupa'sında yılda 400.000 kişinin hastalıktan öldüğü ve tüm körlük vakalarının üçte birinin çiçek hastalığına bağlı olduğu tahmin edilmektedir.[10][18] Çiçek hastalığının 20. yüzyılda 300 milyon,[19][20] varlığının son 100 yılında ise yaklaşık 500 milyon insanın ölümüne yol açtığı tahmin edilmektedir.[21] Daha önceki ölümler arasında altı Avrupa hükümdarı da bulunmaktadır.[10][18] 1967 gibi yakın bir tarihte yılda 15 milyon vaka görülmekteydi.[10]
Çiçek hastalığı için inokülasyonun 1500'lü yıllarda Çin'de başladığı görülmektedir.[22][23] Avrupa bu uygulamayı 18. yüzyılın ilk yarısında Asya'dan almıştır.[24] Edward Jenner 1796 yılında modern çiçek aşısını tanıtmıştır.[25][26] 1967'de DSÖ hastalığı ortadan kaldırmak için çabalarını yoğunlaştırdı.[10] Çiçek hastalığı, eradike edilen iki bulaşıcı hastalıktan biridir, diğeri ise 2011 yılında rinderpest (çift toynaklı hayvanların bir hastalığı) olmuştur.[27][28] "Çiçek hastalığı" terimi ilk kez 16. yüzyılda İngiltere'de, hastalığı o zamanlar "büyük çiçek hastalığı" olarak bilinen sifilizden ayırmak için kullanılmıştır.[29][30] Hastalığın diğer tarihsel isimleri arasında çiçek, benekli canavar ve kırmızı veba bulunmaktadır.[3][4][30]