Kambriyen
Paleozoyik Zaman'ın ilk dönemi / From Wikipedia, the free encyclopedia
Kambriyen (bazen Ꞓ şeklinde sembolize edilir), yaklaşık 538,8 milyon yıl önce başlayıp 485,4 milyon yıl öncesine kadar devam eden jeolojik dönemi ifade eder. Bu dönem, Farklı hayvan gruplarının karmaşıklaştığı, hayvanların çeşitlendiği bir dönemdir.[5][6] Adını Galler'in Latince karşılığı olan Cambria'dan alan Kambriyen Dönem, yer kabuğundaki dikkate değer değişimler, deniz seviyelerinin yükselmesi ve iklim değişiklikleri gibi etkilerle şekillendi.[7][8][9]
Kambriyen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
538,8 ± 0,2 - 485,4 ± 1,9 myö | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kronoloji | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Etimoloji | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kullanım bilgisi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gök cismi | Dünya | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Bölgesel kullanım | Küresel (ICS) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kullanılan zaman çizelgesi | ICS Zaman Cetveli | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tanım | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kronolojik birim | Dönem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stratigrafik birim | Sistem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
İlk öneren | Adam Sedgwick, 1835 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zaman aralığının resmîyeti | Resmî | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alt sınırını belirleyen | İknofosil Treptichnus pedum'un ortaya çıkışı | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Alt sınır KSKN | Fortune Head kesiti, Newfoundland, Kanada 47.0762°K 55.8310°B / 47.0762; -55.8310 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
KSKN onayı | 1992[2] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Üst sınırını belirleyen | Konodont Iapetognathus fluctivagus'un ilk ortaya çıkışı. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Üst sınır KSKN | Greenpoint kesiti, Green Point, Newfoundland, Kanada 49.6829°K 57.9653°B / 49.6829; -57.9653 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
KSKN onayı | 2000[3] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Atmosfer ve iklim verileri | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliği | 4 metreden 90 metreye istikrarlı bir şekilde artar[4] |
Kambriyen Dönemi, yaşamın karmaşıklaşması ve çeşitlenmesi açısından kritik bir evredir. Bu dönemde fosilleşmiş birçok hayvan türü bulunmuştur ve bu fosiller deniz tabanlarındaki tortullarda korunmuşlardır. Fosillerin jeolojik tarihte ilk kez bu sıklıkta görüldüğü için Kambriyen Patlaması olarak adlandırılan bu olayda, omurgasızlar çeşitlendi, fosil kayıtları daha ayrıntılı hâle geldi ve biyolojik çeşitlilik hızla arttı. Kambriyen'den önce, genel olarak yaşayan organizmaların çoğunluğu küçük, tek hücreli ve basitti (Ediacaran faunası ve daha önceki Tonian Huainan biyotası dikkate değer istisnalardır). Karmaşık, çok hücreli organizmalar, Kambriyen'in hemen öncesindeki milyonlarca yılda giderek daha yaygın hale geldi, ancak mineralleşen organik yapıla dolayısıyla kolayca fosilleşen organizmalar bu döneme kadar yaygınlaşmadı.[10]
Kambriyen patlaması olarak bilinen Kambriyen devrindeki yaşam formlarının hızla çeşitlenmesi, modern hayvan filumlarının çoğunun ilk temsilcilerini üretti. Filogenetik analiz, Kambriyen radyasyonundan önce, Kriyojen[11][12][13] veya Toniyen[14]'de hayvanların (metazoanlar) tek bir ortak atadan monofiletik olarak evrimleştiği görüşünü destekledi.[15] Okyanuslarda çeşitli yaşam formları zenginleşse de, arazinin, mikrobiyal toprak kabuğu ve mikrobiyal biyofilmi otlatmak için ortaya çıkan birkaç yumuşakça ve (karasal olmasa da) eklembacaklılardan daha karmaşık hiçbir şey olmadan nispeten çorak olduğu düşünülüyor. Kambriyen Dönemi boyunca yaşam büyük oranda deniz habitatlarındaydı ve kara üzerindeki yaşam oldukça sınırlıydı. Kambriyen'in sonlarına doğru ise ilk deniz bitkileri ve kabuklu canlılar ortaya çıkmaya başladı.[16][17] Bu dönemdeki biyolojik çeşitliliğin büyük bir kısmı deniz ekosistemlerinde meydana geldi ancak dönemin sonlarına doğru karada da bazı omurgasız gruplarının evrimleştiği düşünülmektedir.
Sonuç olarak Kambriyen Dönem, yaşamın çeşitlenmesi ve karmaşık organizmaların evrimleşmesi açısından öneme sahiptir. Kambriyen Patlaması, hayvanların vücut planlarının ve anatomik özelliklerinin hızla değiştiği bir dönem olarak bilinir.[16][18][19] Bu dönemde evrimsel yenilikler ve adaptasyonlar, gelecekteki ekosistemlerin temelini atmış ve canlı çeşitliliği konusunda temel bir rol oynamıştır. Kambriyen Dönemi'nin jeolojik ve biyolojik olayları, yaşamın bugünkü çeşitliliğine giden yolda kritik bir adım olmuştur. Kambriyen'in sonuna gelindiğinde, ilk gerçek bitkilerin şekillendiği dönem olmakla[20][21] birlikte myriapodlar,[22][23] arachnidler[24] ve heksapodlar[25] ana hatları oturmuşlardı ve karaya uyum sağlamaya başlardı. Kıtaların çoğu muhtemelen bitki örtüsü eksikliğinden dolayı kuru ve kayalıktı. Sığ denizler, süper kıta Pannotia'nın parçalanması sırasında oluşan birçok kıtanın kenarlarını çevreliyordu. Denizler nispeten sıcaktı ve dönemin büyük bölümünde kutuplarda buz yoktu.