Farsça
Bir batı İran dili / From Wikipedia, the free encyclopedia
Farsça ya da Persçe (Farsça: فارسی; Fârsi, پارسی, Pârsi veya زبان فارسی; zabân-e Fârsi), Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya[18] ve Azerbaycan,[19] doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan[3] ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt[6] ve Irak[7] gibi körfez ülkelerinde konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.[20]
Farsça | |
---|---|
فارسی | |
Telaffuz | Farsî |
Bölge | İran,[1] Afganistan,[2] Tacikistan, Özbekistan,[3] Rusya,[4] Azerbaycan,[5] Kuveyt,[6] Irak[7] |
Etnisite | Farslar |
Dönem | 2019[5][8] 130 milyon[9] |
Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
Diyalektler | Batı Farsçası
Tati
Pehlevani[10]
Hezaregi[11]
Eymaki[12]
Dehvari[13]
Tati
Ermeni[14]
Madaklashti
Kuveyti
|
Yazı sistemi | Arap alfabesi (Fars alfabesi) Kiril alfabesi (Tacik alfabesi) İbrani alfabesi |
Resmî durumu | |
Resmî dil | İran[15] Afganistan Tacikistan Rusya * Dağıstan[16]
|
Denetleyen | Fars Dili ve Edebiyatı Akademisi (İran) Afganistan Bilimler Akademisi (Afganistan) Rudaki Dil ve Edebiyat Enstitüsü (Tacikistan) |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | fa |
ISO 639-2 | per (B) fas (T) |
ISO 639-3 | fas – kapsayıcı kod Bireysel kodlar: pes – Batı Farsça prs – Darice tgk – Tacikçe aiq – Aymakça bhh – Buhori dili haz – Hazaragi jpr – Cidi phv – Pahlavani deh – Dehwari jdt – Cuhuri ttt – Tatça |
Glottolog | fars1255 Farsic[17] |
Farsça'nın konumu. |
Farsça ve lehçeleri İran, Afganistan, Tacikistan ve Rusya'da[16] (Dağıstan) resmî dil statüsündedir. İran,[1] Afganistan,[2] Tacikistan, Özbekistan,[3] Rusya,[4] Azerbaycan[5] ve Kuveyt[6] ve Irak[7] gibi Basra Körfezi ülkelerinde 100 milyondan fazla kişinin[5] anadili Farsçadır. Hindistan ve Pakistan başta olmak üzere diğer ülkelerde de bir o kadar daha kişinin bu dili konuştuğu tahmin edilmektedir. 2006 yılında UNESCO'ya Farsçayı da "Uluslararası Ana Dil" statüsündeki dillerden biri olarak seçmesi önerilmiştir.
Farsça tarih boyunca Batı Asya, Orta Asya ve Güney Asya merkezli çeşitli imparatorluklar tarafından prestijli bir dil olarak kabul edilmiştir.[21] Modern Farsça ise Sasani İmparatorluğu'nun (MS 224-651) resmi dili olan Orta Farsça ve ondan önce de Ahameniş İmparatorluğu'nda (MÖ 550-330) kullanılan Eski Farsçanın devamıdır.[22][23] Antik Pers halkının konuştuğu İran'ın güneybatısındaki Pars (Persia) bölgesinde ortaya çıkmış ve türemiştir.[24] Dilbilgisi birçok Avrupa dilinin dil bilgisine benzerdir.[25] Yüzyıllar boyunca Orta Asya, Güney Asya ve Orta Doğu'da prestijli bir kültür dili olmuştur ve komşu ülkelerin dillerini, özellikle de Orta Asya, Kafkasya ve Anadolu'daki Türk dillerini etkilemiştir. Arapça ve Mezopotamya dilleri üzerindeki etkisi ise daha azdır.[26] Farsça, İslam Dünyası'nın ikinci kültürel dilidir. İslam klâsiklerinin özellikle tasavvufla ilgili olanları bu dilde yazılmıştır. Şiirsel ve melodik ağırlığı olan bir dildir.[27] Batıda Osmanlı İmparatorluğu,[28] Güney Asya'da Babür İmparatorluğu ve Afganistan'daki Peştunlar gibi anadili olmayanlar tarafından bile resmi olarak bir bürokrasi dili olarak kullanılmıştır.
İngiliz sömürgeciliğinden beş yüz yıl önce Hindistan ve civarında ikinci dil olarak yaygın bir şekilde kullanılmaktaydı. Güney Asya'da kültür ve edebiyat dili kabul edilmişti. Moğol İmparatorluğu zamanında ise resmî dil oldu. Farsçanın bölgedeki tarihsel etkilerinin kanıtı Hindustani, Keşmirce, Punjabi, Sindhi, Gujarati, Bengali ve hatta Telugu dilleri üzerindeki süregelen etkisinden ve bölgede İran edebiyatının hâlâ sevilmesinden anlaşılabilir. Özellikle Urduca, Farsçanın Arapça, Türkçe ve Güney Asya'nın bölgesel dillerinin kombinasyonudur. Hindistan Moğol İmparatorluğu'nun Müslüman bölgelerinde yoğun bir şekilde kullanılmıştır.