Amerika Qoʻshma Shtatlarida ayollarning saylov huquqi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Amerika Qoʻshma Shtatlarida ayollarning saylov huquqi ellik yildan ortiq vaqt davomida shakllanib bordi. Dastlab turli shtatlar va joylarda, baʼzan cheklangan asosda qonunlashtirildi. 1920-yilda milliy va qoninuy darajada mustahkamlandi.
Ayollarning saylov huquqiga boʻlgan talab 1840-yillarda kengroq ayollar huquqlari harakatidan kelib chiqqan holda kuchaya boshladi. 1848-yilda ayollar huquqlari boʻyicha birinchi konventsiya boʻlgan Seneka sharsharasi konferentsiyasi ayollarga saylov huquqini berish ularning haddini oshishlariga sabab boʻladi deb hisoblagan baʼzi tashkilotchilarning qarshiligi tufayli ayollarning saylov huquqini qoʻllab-quvvatlovchi rezolyutsiyani qabul qildi. 1850-yilda Ayollar huquqlari boʻyicha birinchi milliy yigʻin oʻtkazilgan vaqtga kelib, saylov huquqi harakat faoliyatining tobora muhim jihatiga aylanib bordi.
Birinchi milliy saylov huquqi tashkilotlari 1869-yilda, ikkita raqib tashkilot, biri Syuzan B. Entoni va Elizabet Kedi Stenton rahbarligi ostida, ikkinchisi esa Lyusi Stoun va Frensis Ellen Uotkins Xarper boshchiligida tuzilgan paytda tashkil etilgan. Bir necha yillik raqobatdan soʻng, ular 1890-yilda birlashdilar va yetakchi kuchi Syuzan B. Entoni boʻlib belgilandi. Oʻsha paytdagi ayollarning eng yirik tashkiloti boʻlgan Ayollar Xristian Moslashtiruvi Ittifoqi (WCTU) 1873-yilda tashkil etilgan boʻlib, shuningdek, ayollarning saylov huquqi uchun kurash olib bordi va bu harakatga katta turtki berdi[2][3].
AQSh Oliy sudi ayollarning konstitutsiyaviy ovoz berish huquqiga ega ekanligi toʻgʻrisida qaror chiqarishiga umid qilgan holda, sufragistlar 1870-yillarning boshlarida ovoz berishga bir necha bor urinishgan. Urinishlari rad etilgach ular sudga daʼvo qilganlar. Nihoyat, Syuzan B. Entoni 1872-yilda ovoz berishga muvaffaq boʻldi. Ammo bu qilmishi uchun u hibsga olindi va harakatga yangi turtki boʻlgan juda ommabop sud jarayonida aybdor deb topildi. Oliy sud 1875-yilda Minor Happersetga qarshi ishda ularga qarshi qaror chiqarganidan so‘ng, saylovchilar AQSh Konstitutsiyasiga ayollarga ovoz berish huquqini beradigan o‘zgartirish kiritish uchun o‘nlab yillar davom etgan kampaniyani boshlaganini oʻzi ham bilmasdi. Biroq, tashkilot rahbariyatining harakatlarining katta qismi individual davlat darajasida saylov huquqi uchun kurashga qaratilgan edi.
1916-yilda Elis Pol milliy saylov huquqini oʻzgartirishga qaratilgan jangari guruh boʻlgan Milliy ayollar partiyasini (NWP) tuzdi. 200 dan ortiq NWP tarafdorlari, yaʼni „Jim gvardiyachilar“ 1917-yilda Oq uyda piket paytida hibsga olingan, ularning baʼzilari ochlik eʼlon qilgan va qamoqqa yuborilganidan keyin majburan ovqatlangan. Kerri Chapman Kett boshchiligidagi NAWSA, ikki million aʼzoga ega, shuningdek, milliy saylov huquqiga tuzatish kiritishni birinchi oʻringa qoʻydi.
1920-yil 18-avgustda AQSh Kongressi va shtat qonun chiqaruvchi organlarida katta qiyinchilik bilan boʻlib oʻtgan qator ovoz berishlardan soʻng Oʻn toʻqqizinchi tuzatish AQSh Konstitutsiyasining bir qismiga aylandi[4]. Unda quyidagicha keltiriladi:
Amerika Qo'shma Shtatlari fuqarolarining saylov huquqi Amerika Qo'shma Shtatlari yoki biron bir shtat tomonidan jinsiga ko'ra rad etilmaydi yoki cheklanmaydi.