НекӀсияб Египет
Бищун некӀсиял цивилизациябазул цояб / From Wikipedia, the free encyclopedia
НекІсияб Еги́пет (н.-грек Αἴγυπτοςcode: grc is deprecated и латин: Aegyptuscode: la is deprecated рагІудасан), жиндирго букІараб цІар Та-кемет, Та-мери, Та-уи ва ц. (транслит. егип. tA-kmt, tA-mrj, tA-wy), Ке́ми, ккола даража тІадегІанаб на цІакъ кІудияб кІвар бугеб НекІсияб дуниялалъул цивилизациялъун, жибги Нил гІоралъул рагІалда, гьанжесеб Египеталъул пачалихъ бугеб бакІалда букІараб. НекІсияб Египеталъул цивилизация бачІуна тарихалда цебесеб Египеталдаги ва гІ. ш. 3100 с. н. щ. Египет Менесица (гІемерисев гьевги Нармерги цого чагІи ругин рикІкІуна)[2] цолъилъазибиялдаги (Египеталъул аслияб заманлъаялда рекъон)[3] хадуб.
НекІсияб дунялалъул цивилизация • Тарихияб пачалихъ • Тарихияб регион • Маданияб регион | ||||||
НекІсияб Египет егип. транслит. tA-kmt | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
Цогидал цІарал | Та-кемет, Та-мери, Та-уи, Кеми | |||||
• экзотопонимал | — гӀар. مصر Миср, жугь. מִצְרַיִםcode: he is deprecated Мицраим, Мудраия | |||||
География | ||||||
Локализация | Шималияб-бакъбаккул Африка | |||||
• ватІан | Халип:Флаг / Египет | |||||
• бищун кІудиял гІурхъаби | Египет, Судан (Нубия), ХІабаш, Эритрея, Джибути, Сомали), ГІарабистаналъул хьундасеб-бакътІерхьул рахъ, Киренаика (Ливия), ФилистІин, ХанагІан, Ливан, Сирия, Туркиялдеги Кипралдеги ГІиракъалдеги гІунтІун[1] | |||||
Административияб гІуцІи | ||||||
Тахшагьар |
|
|||||
• кІудиял шагьарал | Уасет, Мемфис, Саис, Иуну, Абу | |||||
Пачалихъияб низам | Абсолютияб монархия | |||||
БетІер | ПиргІавн | |||||
• бутІрузул наслаби |
|
|||||
Административияб бикьи | 42 септ (ном) (балагье НекІсияб Египеталъул административияб бикьи) | |||||
Тарих | ||||||
Заман | 4 азарсон. н. щ. — IV–VII гІасраби н. з. | |||||
КьучІ лъуна | 3150 н. щ. | |||||
ЛъугІана | нилъер заманалъул VII гІасрабаздехун | |||||
• периодизация |
Тарихиял периодал
|
|||||
Миллияб гІуцІи | ||||||
Миллат | Египтянал, коптал | |||||
• цогидал | — гиксосал, семитал, жугьутІал, грекал | |||||
МацІ ва хъвай-хъвагІи | ||||||
МацІ | Египеталъул мацІ | |||||
• хъвай-хъвагІи | — Египеталъул хъвай-хъвагІи | |||||
Динияб гІуцІи | ||||||
Дин | НекІсияб Египеталъул дин (илагьазул сияхІ) | |||||
Карта | ||||||
#перенаправление Шаблон:Карточка/Викигъамас |
НекІсияб Египеталъул тарихалъул буго 40 гІасру, гьеб тарих гІалимзабаз бикьула неслабазда цебесеб заманалдеги (ккола Тарихалда цебесеб заманалъул ахиралде), наслабазулаб заманалдеги (аслияб Египеталъул цивилизациялъул заман, 27 гІасруялъул халалъи бугеб), эллиназулаб заманалдеги (грекгун македониялъулгун жубай, Птолемеязул наслуялъул бетІерлъуда гъоркь), румалъулаб заман (НекІсияб Румалда гъорлъ, Румалъул империялъул цІакъ кІвар бугеб икълим хІисабалда). НекІсияб Египет букІараб заманалъул гІорхъабаз, гІалимзабаз тасдикъ гьабураб, жаниб бачуна VI аз.соналдаса н. щ. IV гІасруялде щвезегІан. Византиялъулабгун-копт заман (Византиялда гъорлъ, IV гІасруялдаса гІарабаз Египет кверде босараб VII гІасруялде щвезегІан) цебесеб гьоркьохъел гІасрабазде кколеб букІаниги, рикІкІуна НекІсияб Египеталъул букІараб заманалъул гІурхъабазда жаниб. НекІсияб Египеталъул цивилизация заманалъул рахъалъ ккола бищун кІудияблъун.
ЦІияб ханлъиялъул заманалда, Египет лъугьана кутакалда къуватаб империялъун, жиндир Нубиялдаса бахъараб Киликиялде щун, ГІагараб Машрикъалъул цІикІараб бутІаялда кверщел бугеб; гьелъие мутІигІал дунялалда ругел ругел гІадамазул 20 %.
Жиндир заманалда Египет гьединго букІана цогидар пачалихъазда гъорлъги: кверщел гьабун букІана ливиялъул ва нубиялъул гІадамаз, персаз, Александа Македонияс. Гьев хун хадуб гІуцІана Птолемеязул ханлъи, жибги н. щ. 30 соналде щвезегІан букІараб. Н. щ. 30 соналъ, Египет ана Румалде гъорлъе ва лъугьана гьелъул икълимлъун.[4]
НекІсияб Египеталъул цивилизация тІадегІанлъи букІана гьелъул гІурул жаниблъиялдеги Нилалъул дельтаялдеги ругьунлъиялъул хІасилалдалъун. Щибаб лъагІалил Нилалъул щвеялъги, жинца беэн гьабулеб гьарзаго жинда жо бижулеб хІариялдалъун Нилалъу рагІалда ругел ракьал, гьединго ракь хІалтІизаялъул мухІкканго гІуцІараб лъалъаялъул системаялъги рес кьолаан къваригІунелдаса цикІкІун могьол культураби гІезабизе, жидеца жамгІияб ва маданияталъулаб цебетІей чІезабулеб букІараб.
Египеталъул администрациялъ кІвар кьолаан Нилалъул жаниблъиялда ва гьелда аскІор ругел салул авлахъаздаги батІи-батІиял магІданал ва мнералал рахъиялде, гьединго жидерго, чияда бачІеб, хъвай-хъвагІиялъул система цебе тІеялъе, жамгІияб къагІидаялъ батІи-батІил жал раялъе ва хурул магІишаталъул проектазе, мадугьалихъ ругел ракьалгун даран-базаралул хурхеназе ва рагъул гІуцІиялъе, жибги Египеталъул цогидал ракьазда кверщел лъеялде буссараб. Гьеб хІалтІул гъира базабулеблъул ва гІуцІулеблъул рукІана хъвай-хъвагІи бацунел чагІазул бюрократияб аппарат, диниял хІаракатчагІи ва кагьинал, ва ПиргІавнил администрация, жидеца магІна гІадидго гІуцІараб диналъул системалъул контексталда Египеталъул халкъалъул цахъ хІалтІи во цолъи чІезабулел рукІарал.[5][6]
Египтяназ гьабуна цивилизация, жиб цогиязда релъараб гьечІеб, жибго жиндаго чІараб, ва жиндир аслияб хасият хиси гьечІолъи бугеб[7]. Египтяназул жал гІемерал ругел бергьенлъабазде гъорлъе уна батІи-батІиял магІданал ва минералал рахъи, геодезия ва конструкторияб техника, жидеца кутакал пирамидаби, кІалгІаби, ва обелискал гьариялъе квер бакъулел рукІарал; математикаялъул система, хІалбихьи бугеб ва цебе тІураб медицина, лъалъалъул система ва хурул магІишаталъул технология, тІоцебе хъорщол гьабураб гама,[8] фаянс ва цІвер гьабиялъул техника, адабияталъул цІиял формаби; сиясат ва дунялалда тІоцебесеблъун рикІкІунеб ракълил къотІи.[9] НекІсияб Египеталъ нахъе тана бечедаб ва щулияб ирс. Гьелъул искусство ва архитектура гІемер такрар гьабуна, гьелъул хазинаби руго дунялалъул батІи-батІиял бакІазда. Гьелъул монументазул хутІелаз гІасрабаз асар гьабуна сапарчагІазе ва хъвадарухъабазе. ЦІияб заманалъул байбихьуда Египтяназул ва европаялъул гІадмазул Египеталъул ирсалде бижараб интересалъги, гьелде бугеб хІурматалъги, гьединго гьарурал археологиял рухъа-хъваязги сабаблъул Египеталъул цивилизациялъул гІелмияб цІех-рех гьабуна ва кІудияб къимат кьуна гьелъул маданияб ирсалъе.[10]