آخناتون
از فرعونهای دودمان هجدهم مصر باستان (۱۳۵۳–۱۳۳۶ یا ۱۳۵۱–۱۳۳۴ ق. م) / From Wikipedia, the free encyclopedia
آخِناتون[7] یا اَخِناتون (/ˌækəˈnɑːtən/)[1] (بهمعنای کسی که برای آتون سودمند است) که ابتدا با نام امنهوتپ چهارم (بهمعنای آمون خرسند است) بر تخت نشست، از فرعونهای دودمان هجدهم مصر باستان بود که به مدت ۱۳ سال بر این سرزمین حکومت کرد. دوران اخناتون با اصلاحات دینی وی به یادآورده میشود؛ او دین و رسم نیاکان خود در چندخدایی را رها کرد و به پرستش دین جدیدی به مرکزیت خدای خورشید، آتون، روی آورد. آتونگرایی با اصطلاحاتی نظیر تکپرستی، یکازچندپرستی و یکتاپرستی توصیف شدهاست.
آخناتون آمنهوتپ چهارم | |
---|---|
Amenophis IV, Naphu(`)rureya, Ikhnaton[1] | |
فرعون | |
فرمانروایی | ۱۳۵۳–۱۳۳۶ قبل از میلاد[2] یا ۱۳۵۱–۱۳۳۴ قبل از میلاد[3] (دودمان هجدهم مصر) |
پیشین | آمنهوتپ سوم |
جانشین | اسمنخکارع |
همسر(ان) | شهبانو : نفرتیتی همسر بزرگ سلطنتی : کییا تدوخیپا یک همسر-خواهر که نامش مشخص نیست |
فرزندان | اسمنخکارع مریتاتِن مِکِتاتِن عنخاسنآمون نفرنهفرواتن تاشریت نِفرنِهفِرورِه سِتِپِنرِه توتعنخآمون آنخِسِنپاتن تاشِریت |
پدر | آمنهوتپ سوم |
مادر | بانو تیه |
درگذشته | ۱۳۳۶ یا ۱۳۳۴ قبل از میلاد |
آرامگاه | گورستان سلطنتی اخناتون، عمارنه (مقبره اصلی) KV55 (مورد اختلاف)[6] |
آثار بر جای مانده | عمارنه، معبد آمنهوتپ چهارم |
اخناتون تلاش کرد تا دین جدیدی که متمرکز بر پرستش آتون، ایزد خورشید بود، را در مصر رواج دهد اما به موفقیت چندانی دست پیدا نکرد و مورد پذیرش عمومی قرار نگرفت. پس از مرگش، یادبودها و تندیسهای او را نابود و نامش را از فهرست فراعنه پاک کردند.[8] دین پیشین جایگاه خود را مجدداً به دست آورد و فرعونهایی که با فاصله چند سال از مرگ اخناتون به قدرت رسیدند و رابطه خونی مشخصی با سلسله هجدهم نداشتند، از اخناتون در نوشتههایشان با نام دشمن و آن مجرم یاد میکردند.[9]
با نابودی میراث اخناتون، این فرعون به فراموشی سپرده شد؛ تا اینکه در قرن نوزدهم، پایگاه باستانشناسی اخناتون در شهر عمارنه کشف شد. یک مومیایی نیز در گور موسوم به KV55 پیدا شد که به نظر میرسد متعلق به او باشد؛ در واقع آزمایش دیانای تأیید میکند که مومیایی متعلق به پدر توتعنخآمون است،[10] اما برخی وجود رابطه پدر و پسری بین اخناتون و توتعنخآمون را زیر سؤال بردهاند.
آخناتون و همسرش نفرتیتی از جمله مصریان باستانیای هستند که مورد توجه باستانشناسان و تاریخنگاران معاصر قرار دارند؛ این علاقه از سه مسئله سرچشمه میگیرد: نخست رابطه آنها با توتعنخآمون (گرچه نفرتیتی مادر توتعنخآمون نبود)، دوم آثار هنری به با کیفیتی که از دوران اخناتون پیدا شدهاند و سوم دینی که توسط او ایجاد شد.