شبهعلم
ادّعاهایی که بهغلط با عنوان علم ارائه میشوند ولی بر پایهٔ روش علمی نیستند / From Wikipedia, the free encyclopedia
شِبهِعلم (به انگلیسی: Pseudoscience) شامل گزارهها، باورها یا اعمالی است که ادعا میکنند هم علمی و هم واقعی هستند، اما با روش علمی ناسازگار هستند. شبه علم اغلب با ادعاهای متناقض، اغراقآمیز یا غیرقابل ابطال مشخص میشود. تکیه بر سوگیری تأییدی به جای تلاشهای جدی برای رد؛ عدم استقبال از ارزیابی توسط کارشناسان دیگر؛ عدم وجود شیوههای سیستماتیک هنگام ایجاد فرضیهها؛ و تا مدتها پس از بی اعتبار شدن فرضیههای شبه علمی به صورت تجربی ادامه یافت.[1]
باور به بشقابپرندهها، طالعبینی، کفبینی، ستارهبینی (آسترولوژی)، استفاده از ۱۰ درصد مغز، انرژیدرمانی، عرفان حلقه، کارما، دارما، تناسخ، بار اخلاقی گذاشتن روی انرژی (انرژی مثبت خوب و انرژی منفی بد) دورآگاهی، شعور مواد، عرفان کوانتومی، قانون جذب، طب سنتی، سابلیمینال، زمین تختگرایی، تعبیر خواب، سنگدرمانی، تأثیرات خاص یوگا و مدیتیشن و هیپنوتیزم، چاکرا و چاکرا درمانی و بیداری کندالینی، چشم سوم، هومئوپاتی، هواپونوپونو، فنگشویی و تئوریهای توطئه در زمینه علم، نمونههایی از باورهای شبهعلمی هستند. از نمونههای شبهعلم در زمینه دین هم میتوان به باور به آفرینشگرایی، طراحی هوشمند،[2][3][4][5][6] فواید علمی نماز و روزه برای بدن، طب اسلامی، اعجازهای علمی قرآن، ربط دادن تجربیات نزدیک به مرگ با ماوراءالطبیعه، تأثیرات فیزیکی چشم زخم، عوارض وحشتناک خودارضایی و روانشناسی اسلامی اشاره کرد.
شبهعلم، خوراک نوشتاری بسیاری از مطبوعات عامهپسند موسوم به مجلات زرد را میسازد. مطالب و باورهای که شبهعلم ناممیگیرند عموماً با استفاده از شکل استدلال، بحث و واژگان مشابه با مباحث تخصصی علمی، به عنوان مطالعات علمی و ثابتشده ارائه میشوند اما در عمل، روششناسی علمی ندارند و به انتخاب گزینشی نتایج، بیان اغراقآمیز یا دروغپردازی متکی هستند.
در ایران نیز همانند کشورهای دیگر جهان، موارد شبهعلم بدون ارزیابی دقیق رسانههای رسمی به عنوان دستاوردهای علمی واقعی گزارش میشود که ساخت موتورهای بدون سوخت، ویروسیاب مستعان و دیگر اختراعات غیرممکن از آن جمله است. بخشی از ترویج شبهعلم در ایران از تریبونهای رسمی، از جمله صداوسیما انجام میشود که در مواردی افرادی بدون صلاحیت علمی از این مطالب برای دفاع از مواضع سیاسی و مذهبی حکومت استفاده میکنند. اما آنچه رواج شبهعلم در ایران را از بسیاری کشورها متمایز میکند نقش فعال رسانههای رسمی و مقامهای عالی در آن است، تا جایی که محمود احمدینژاد، رئیسجمهور سابق از تولید انرژی هستهای در زیرزمین خانه یک دختر نوجوان ایرانی گفته بود.[7] نمونه دیگر شبهعلم، معرفی مستعان ۱۱۰ توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان دستگاهی که میتواند برای شناسایی لحظهای ویروس کرونا از فاصلهٔ دور استفاده شود. این ادعا توسط انجمن فیزیک ایران، در دسته ادعاهای شبهعلم دستهبندی شد.[8]