Immanuel Kant
Aleman a pilosopo / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ni Immanuel Kant (Panangibalikas nga Aleman: [ɪˈmaːnu̯eːl ˈkant]; 22 Abril 1724 – 12 Pebrero 1804) ket maysa idi nga Aleman a pilosopo manipud idiay Königsberg (tattan ket ti Kaliningrad iti Russia), nga isu ketnagsuksukisok, naglektura, ken nagsurat iti pilosopia ken antropolohia idi las-ud ti Panagpalawag idi gibus ti maika-18 a siglo.[1]
Immanuel Kant | |
---|---|
Nayanak | (1724-04-22)22 Abril 1724 Königsberg, Prusia (Tattan ket ti Kaliningrad, Rusia) |
Natay | 12 Pebrero 1804(1804-02-12) (tawen 79) Königsberg, Prusia |
Pagtaengan | Alemania |
Pakipagilian | Aleman |
Panawen | Maika-18 a siglo a pilosopia |
Rehion | Lumaud a Pilosopia |
Pagadalan | Kantianismo, panagpalawag a pilosopia |
Kangrunaan a pagirayan | Epistemolohia, Metapisika, Etika, Lohika |
Nalatak a kapanunotan | Kategoriko nga imperatibo, Transendental nga Idealismo, Sintetiko a priori, Noumenon, Sapere aude, Nebular a hipotesis |
Naimpluensiaan
| |
Pirma | |
Ti kangrunaan nga obra ni Kant, ket ti Panagdillaw iti Puro a Rason (Kritik der reinen Vernunft, 1781),[2] a naigandat tapno maitipon ti rason nga adda ti pannakasanayna tapno makapan ti las-ud kadagiti naipanunotanna a pannakapaay iti tinawtawid a pilosopia ken metapisika. Isu ket nagnamnama a manngpatingga ti maysa a panawen ti panagpattapatta a dagiti banag ti ruar ti panakasanay ket naus-usar a mangsuporta ti nakitkitana a kas dagiti awan mayana a teoria, bayat nga isu ket sumupsupiat ti eskeptisismo dagiti agpanpanunot a kas ni Berkeley ken ni Hume.
A nangibaga ti:
"Kankanayon a nabatbati nga eskandalo ti pilosopia ken ti sangalubongan a panagrason ti nagtagitaon a ti irurumsua dagiti banag ti ruar kaniatayo … ket nasken a maipagarup a dagitoy ket ti pammati laeng, ken no mairana daytoy ti sinoman a mangdudua daytoy, nasken a mabalintayo a sungbatan ti naapnekan a pangipatalged."[3]
Ni Kant ket nagisingasing ti 'Koperniko a Rebolusion' iti panagisubli, a nagibaga ti:
"Manipud tattan naipagpagarup nga amin dagiti bukodtayo a pannakaammo ket nasken umanamong kadagiti banag; ngem … agpadastayo met no saantayo a makaadayo kadagiti parikut ti metapisika babaen ti panagipagarup a dagiti banag ket nasken nga umanamong ti bukodtayo a pannakaaamo."[4]
Ni Kant ket nagipablaak kadagiti dadduma a nangruna nga obra iti etika, relihion, linteg, estetika, astronomia, ken pakasaritaan. Kadagitoy ket mairaman ti Panagdillaw iti Praktikal a Rason (Kritik der praktischen Vernunft, 1788) ken ti Metapisika dagiti Kababalin (Die Metaphysik der Sitten, 1797), a maipanggep ti etika. Ken ti Panagdillaw iti Panangukom (Kritik der Urteilskraft, 1790), a kumitkita ti estetika ken teleolohia. Isu ket nangigandat a mangibanag dagiti suppiatan a nagbaetan dagiti empiriko ken rasionalista nga arngian. Ti emperiko ket nagipatalged nga amin dagiti pannakaamo ket nagtaud kadagiti panakasanay; ti rationalista ket mangipatpato a ti rason ken dagiti masna a kapanunotan ket dati dagitoy. Ni Kant ket nangisuppiat a ti pannakasanay ket puro a kabukbukodan no saan pay nga immuna a naiyaddang babaen ti puro a rason. Kinunana pay a ti panagusar ti rason nga awan ti pannakaipakat ti pannakasanay ket mangturong laeng kadagiti teretiko nga alliaw. Ti nawaya ken husto a pann akasanay ti rason babaen ti agmaymaysa ket isu idi ti tema ti Panagpalawag, ken dagiti arngian ni Kant kadagiti nadumaduma a parikut ti pilosopia.
Dagiti kapanunotanna ket nakaimpluensia kadagiti adu nga agpanpanunot idiay Alemania iti las-ud ti kabibiagna. Isu ket nagitalinaay ken nangiyalis iti pilosopia ti labes ti suppiat a nagbaetan dagiti rationalista ken dagiti emperisista. Dagiti pilosopo a ni Fichte, Schelling, Hegel ken Schopenhauer ket nagbaliw ken nagparang-ay ti Kantiano a sistema, nga isu a nangiyeg kadagiti nadumaduma a porma ti Aleman nga idealismo. Isu ket nakitkita a kas maysa a kangrunaan a pigura iti pakasaritaan ken panagparang-ay iti pilosopia. Ti Aleman ken Eupopeano a a panagpanpanunot ket rimmang-ay kalpasan ti panawenna, ken ti impluensiana ket agdama pay laeng nga agparparegget ti pilosopiko nga obra tatta nga aldaw.[5]