Carl Friedrich Gauss
niemiecki matematyk, fizyk, astronom i geodeta / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Carl Friedrich Gauss?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Carl Friedrich Gauß (Gauss)ⓘCarl Friedrich Gauß (Gauss) właśc. Johann Friedrich Carl Gauss[1] [uwaga 1] (ur. 30 kwietnia 1777 w Brunszwiku, zm. 23 lutego 1855 w Getyndze) – niemiecki naukowiec: matematyk, fizyk, astronom, geodeta i wynalazca; wieloletni profesor Uniwersytetu w Getyndze i dyrektor tamtejszego obserwatorium astronomicznego. Członek towarzystw naukowych, także zagranicznych, oraz laureat nagród, w tym Medalu Copleya – prawdopodobnie najwyższego wyróżnienia badawczego jego czasów[potrzebny przypis] (1838, razem z Michaelem Faradayem).
Portret Carla Friedricha Gaussa pędzla Gottlieba Biermanna (1887) | |||
Data i miejsce urodzenia | |||
---|---|---|---|
Data i miejsce śmierci | |||
Zawód, zajęcie | |||
Narodowość | |||
Alma Mater | |||
Odznaczenia | |||
| |||
|
W matematyce zajmował się praktycznie wszystkimi dyscyplinami swojej epoki i współtworzył nowe – zarówno teoretyczne (czyste), jak i stosowane. Przysłużył się dla teorii liczb, geometrii, algebry, analizy, probabilistyki, metod numerycznych, statystyki i fizyki matematycznej; jest uważany za jednego z pionierów geometrii nieeuklidesowej obok Jánosa Bolyaia i Nikołaja Łobaczewskiego. Zajmował się też problemami konstrukcji klasycznych, był współtwórcą geometrii różniczkowej (dowodząc Theorema Egregium), arytmetyki modularnej i pierwszego pełnego dowodu zasadniczego twierdzenia algebry, dokończonego przez Jeana-Roberta Arganda. Jest też kojarzony z rozkładem normalnym, zwanym rozkładem Gaussa, choć nie opisał go jako pierwszy. Opracował również szybką transformację Fouriera (ang. FFT) – ponad 150 lat przed pojawieniem się tej techniki w społeczności matematyków (w latach 60. XX w.)[2] – oraz kwaterniony ponad dwie dekady przed W.R. Hamiltonem[3].
Jako fizyk był i teoretykiem, i eksperymentatorem. Zajmował się elektrycznością i magnetyzmem, rozszerzył odpowiedni układ jednostek miar, skonstruował jeden z pierwszych telegrafów, magnetometr i zastosował go do badań geomagnetyzmu. Prawo Gaussa pozwoliło na opis pola elektrycznego w sposób równoważny prawu Coulomba, lecz często bardziej efektywny obliczeniowo. Stało się ono jednym z czterech równań Maxwella zasadniczych dla elektrodynamiki klasycznej i znalazło zastosowanie także do opisu grawitacji. Fizyka upamiętnia niemieckiego uczonego przez nazwy jednostki gaus (Gs) należącej do układu CGS, jednej z odmian tego układu[4] oraz działa Gaussa.
Jako astronom teoretyczny rozwinął mechanikę nieba – przewidując orbity planetoid jak Ceres[uwaga 2] i Pallas – oraz obliczenia kalendarzowe, podając nowy algorytm wyznaczania daty Wielkanocy. Geodezja zawdzięcza mu wynalezienie heliotropu i jednego z odwzorowań kartograficznych (Gaussa-Krügera). Wszystkie trzy nauki – fizyka, astronomia i geodezja – korzystają z opracowanej przez niego analizy niepewności pomiarowych. W tej dziedzinie należy do twórców metody najmniejszych kwadratów rozwiązywania problemu regresji liniowej, obecnego w rozmaitych naukach empirycznych.
Gauss bywa nazywany jednym z największych matematyków wszech czasów[5] – obok Archimedesa i Newtona – a przez sobie współczesnych był określany „księciem matematyków” (łac. Princeps Mathematicorum)[potrzebny przypis]. Oprócz terminów specjalistycznych upamiętniają go nazwy szeregu miejsc i instytucji, pomnik w rodzinnym Brunszwiku, a także wizerunki na znaczkach pocztowych i banknotach.