Czas (językoznawstwo)
kategoria językowa / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Czas (językoznawstwo)?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Czas – kategoria językowa określająca w czasie czynność, zjawisko lub stan, o których mowa w zdaniu.
Czas, wraz z trybem, aspektem, stroną i osobą, jest charakterystyczny dla czasownika, zwłaszcza w językach indoeuropejskich.
Czasu często nie daje się łatwo przełożyć z jednego języka na drugi. Mimo istnienia we wszystkich językach prostego czasu teraźniejszego[1] zakres jego użycia może podlegać znaczącym wahaniom, np. język hiszpański używa go w celu opisania czynności właśnie trwających, podczas gdy angielski stosuje go do ogólnego scharakteryzowania jakiegoś wydarzenia, a w języku japońskim czas ten należałoby raczej nazwać „nieprzeszłym”, gdyż wyraża także przyszłe zdarzenia.
Swoje odbicie w formach czasu i trybu może znaleźć m.in. stopień pewności mówcy do przekazywanej informacji, częstotliwość wykonywanej czynności, jej trwanie lub zakończenie, a nawet to, czy była poznana osobiście, czy zasłyszana. Prowadzi to do powstawania nowych teorii, różnie określających liczbę czasów w danym języku.
W językoznawstwie wyróżnia się zazwyczaj następujące czasy:
- plusquamperfectum – zaprzeszły
- perfekt (perfectum) – przeszły dokonany, często o pewnym związku z teraźniejszością
- aoryst (aoristum) – przeszły dokonany
- imperfekt (imperfectum) – przeszły niedokonany, opisowy
- praesens – teraźniejszy
- futurum II (exactum) – przedprzyszły
- futurum I – przyszły
Powyższe zestawienie charakterystyczne jest jednak przede wszystkim dla języków indoeuropejskich (z zastrzeżeniem, że nie każdy język tej rodziny dysponuje wszystkimi czasami z listy). Istnieją też jednak języki o zupełnie odmiennym systemie czasów, takie jak np. język hopi, długo uznawany za język zupełnie pozbawiony czasów, ostatnio zwraca się jednak w jego przypadku uwagę na opozycję kategorii gramatycznej subiektywności i obiektywności w opisie zdarzeń jako na system analogiczny do czasowego. Języki izolujące (np. chiński) do określenia czasu wykorzystują natomiast przysłówki.
Tradycyjne (oparte na analizie języków indoeuropejskich) rozumienie kategorii czasu bywa zatem mało użyteczne w przypadku języków spoza tej rodziny.