Animals
From Wikipedia, the free encyclopedia
Sco animals vegnan designadas creatiras cun nuschegl da la cella (eucariots) che na gudognan lur energia per il metabolissem betg sco las plantas or da glisch dal sulegl, che basegnan oxigen per trair flad e che n’appartegnan betg als bulieus. Per gudagnar energia e materia sa nutreschan animals d’autras creatiras (eterotrofia). La gronda part dals animals èn abels da sa mover a moda activa e disponan d’organs sensitivs. La scienza dals animals è la zoologia; il mund dals animals vegn er numnà fauna, quel da las plantas flora. Ord vista da la taxonomia sa numna il reginavel dals animals Animalia (dal latin animus, ‹olma›, en il senn da creatiras ‹animadas›, biologic creatiras eterotrofas cun funcziuns da gnerva e da senns). Da l’entira massa da las creatiras che vivan sin terra (1,8·1015 kg) èn be 2 ‰ (3,5·1012 kg) animals.[1]
‹Animals› n’è entaifer la sistematica biologica nagina unitad filogenetica. Per ordinari vegn designada entaifer la taxonomia cun ‹reginavel dals animals› la gruppa dals animals da bleras cellas (metazoa). Malgrà las grondas differenzas tranter vertebrats, insects, stailas da mar, medusas e tut ils auters animals da bleras cellas, furman quels tenor il stadi d’enconuschientscha odiern effectivamain ina gruppa sistematica unitara cun in perdavant communabel. Il term ‹metazoa› è oriundamain vegnì stgaffì sco cuntrast tar ils protozoa, ils animals d’ina cella. Sco ch’ins sa oz, furman quests ultims però nagina gruppa unitara entaifer l’evoluziun. Per exempel èn ils tscheglins parentads pli ferm cun las plantas (omaduas gruppas appartegnan als Diaphoretickes) che cun ils animals da bleras cellas.
Ord vista da la biologia sa tracti er tar l’uman d’in animal. En il diever da la lingua betg biologic, tranter auter er en il context giuridic, vegn però per ordinari manegià cun ‹animals› ils ‹animals cun excepziun da l’uman›.