Valuta
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ina valuta è en il senn pli vast la constituziun e l’urden da l’entir sistem monetar d’in stadi.[1] Ella fixescha cunzunt il sistem da munaida e da bancnotas d’ina zona monetara. La zona monetara è il territori, nua che la valuta è valaivla. La valuta pussibilitescha il transfer da martganzia e da prestaziuns da servetsch. Savens vegn la valuta duvrada sco sinonim per la sort da daners ch’è renconuschida dal stadi. La valuta è damai ina sutfurma dals daners. La gronda part da las valutas vegnan martgadadas als martgads da devisas internaziunals. Il pretsch che resulta or da quests martgads numn’ins curs da stgomi. Bunamain tut las valutas currentas sa basan sin il sistem decimal. I dat damai in’unitad principala ed in’unitad secundara. L’unitad secundara represchenta 1/100 da la valur da l’unitad principala.
En ils stadis controlla il minister da finanzas u la banca centrala la valuta e la politica monetara. Las bancas centralas èn fitg autonomas en quasi tut ils stadis dal vest. Quai vul dir ch’il stadi na po insumma betg influenzar la banca centrala ubain mo a moda fitg restrenschida respectivamain indirecta.
Ina munaida è convertibla sch’ins po vender, cumprar e stgamiar ella en tut il mund. Sch’ina valuta po vegnir depositada en aur u/ed en argient e sch’ins po stgamiar bancnotas da tut temp cun il metal correspundent, è ella medemamain convertibla.
Per il mument existan en tut il mund passa 160 valutas uffizialas, dentant mo il dollar american e pli e pli era l’euro[2] valan sco valutas da clav. Ultra da quellas vegnan acceptadas regiunalmain valutas cumplementaras sco med da stgomi (en Svizra: WIR).
Sch’ina populaziun perda la confidenza en ina valuta sa furman savens valutas substitutivas che servan sco med da pajament e da stgomi (per exempel la valuta da cigarettas en Germania suenter la Segunda Guerra mundiala). Era ils uschenumnads daners da stgarsezza remplazzan en temps da crisa la valuta uffiziala. Savens concurrenzeschan era valutas d’auters stadis la valuta da l’agen stadi. Uschia vegniva per exempel duvrà en la Republica Democratica Tudestga il marc tudestg empè dal marc da la Republica Democratica Tudestga. Cunzunt las bancnotas da 100 DM eran appreziadas sin il martgà nair sco med da stgomi (blaue Fliese).