Estonia
shtet në Evropën Veriore / From Wikipedia, the free encyclopedia
Estonia[lower-alpha 1], zyrtarisht Republika e Estonisë[lower-alpha 2] është një vend Evropën Lindore. Kufizohet në veri me Gjirin e Finlandës përtej Finlandës, në perëndim nga deti përballë Suedisë, në jug me Letoninë dhe në lindje me Liqenin Peipsi dhe Rusinë. Territori i Estonisë përbëhet nga kontinenti, ishujt më të mëdhenj Saaremaa dhe Hiiumaa, dhe mbi 2,300 ishuj dhe ishullth të tjerë në bregun lindor të Detit Baltik, që mbulojnë një sipërfaqe prej 45,335 kilometra katrorë (17,504 mi katrorë). Kryeqyteti Tallinn dhe Tartu janë dy zonat më të mëdha urbane të vendit. Estonishtja është gjuha indigjene dhe zyrtare e Estonisë; ajo është gjuha e parë e shumicës së popullsisë së saj, si dhe gjuha e dytë finike më e folur në botë.
Republika e Estonisë Eesti Vabariik (Estonisht)
| |||||
---|---|---|---|---|---|
Himni: Mu isamaa, mu õnn ja rõõm (Shqip: "Atdheu im, lumturia dhe gëzimi im") | |||||
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Tallinn 59°25′N 24°45′E | ||||
Gjuha zyrtare | Estonishtja | ||||
Grupet etnike (2023[1]) | |||||
Besimi (2021[2]) |
| ||||
Nofka | Estonezët | ||||
Qeveria | |||||
Lloji i qeverisjes | Republika unitare parlamentare | ||||
• Presidenti | Alar Karis | ||||
• Kryeministri | Kaja Kallas | ||||
• Kryetari i Parlamentit | Lauri Hussar | ||||
Kuvendi | Riigikogu | ||||
Pavarësia nga Rusia dhe Gjermania | |||||
• Deklarata e Pavarësisë | 23–24 shkurt 1918 | ||||
• U bashkua me Lidhjen e Kombeve | 22 shtator 1921 | ||||
• Pushtimet gjermane dhe sovjetike | 1940–1991 | ||||
• Rivendosja e pavarësisë | 20 gush 1991 | ||||
• U bashkua me Bashkimin Evropian | 1 maj 2004 | ||||
Sipërfaqja | |||||
• Gjithsej | 45,335[3] km2 (17,504 sq mi) (129thd) | ||||
• Ujë (%) | 4.6 | ||||
Popullsia | |||||
• Përllogaritje 2024 | 1,373,101[4] | ||||
• 2021 census | 1,331,824[5] | ||||
• Dendësia | 30.3/km2 (78.5/sq mi) (148th) | ||||
Ekonomia | |||||
PBB (PFB) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej | $60.997 billion[6] (113th) | ||||
• Për kokë banori | $47,383[6] (41st) | ||||
PBB (zyrtare) | Përllogaritje 2024 | ||||
• Gjithsej | $41.799 billion[6] (102nd) | ||||
• Për kokë banori | $33,018[6] (36th) | ||||
Monedha | Euro (€) (EUR) | ||||
Të dhëna të tjera | |||||
Gini (2021) | 30.6[7] i mesëm | ||||
IZHNJ (2021) | 0.890[8] shumë i lartë · 31st | ||||
Zona kohore | UTC+02:00 (EET) | ||||
• Verës | UTC+03:00 (EEST) | ||||
Ana e drejtimit të makinës | djathtas | ||||
Prefiksi telefonik | +372 | ||||
Kodi ISO 3166 | EE | ||||
Kodi i internetit TLD | .ee | ||||
| |||||
|
Pas shekujve të sundimit të njëpasnjëshëm nga Urdhri Teutonik, Danimarka, Suedia dhe Perandoria Ruse, një identitet i veçantë kombëtar estonez filloi të shfaqej në mesin e shekullit të 19-të. Kjo kulmoi me Deklaratën e Pavarësisë së Estonisë më 24 shkurt 1918 nga perandoritë e atëhershme luftarake ruse dhe gjermane. Demokratike gjatë pjesës më të madhe të periudhës ndërmjet luftërave, Estonia shpalli neutralitet në shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore, megjithatë vendi u kontestua dhe u pushtua vazhdimisht; fillimisht nga Bashkimi Sovjetik më [[Pushtimi sovjetik i shteteve baltike (1940)|1940], pastaj nga Gjermania Naziste më 1941, dhe përfundimisht u ripushtua më 1944 nga, dhe u aneksua në BRSS si një nënnjësi administrative (RSS Estoneze). Pas "Revolucionit të Këngëve" të Estonisë pa gjak të viteve 1988-1990, pavarësia de facto e vendit nga Bashkimi Sovjetik u rivendos më 20 gusht 1991.