Tinchliksevarlik indeksi
From Wikipedia, the free encyclopedia
Global tinchliksevarlik indeksi (GPI) – Iqtisodiy va tinchlik tadqiqotlari instituti (IEP) tomonidan ishlab chiqilgan hisobot boʻlib, davlatlar va mintaqalar tinchligining nisbiy pozitsiyasini oʻlchaydi[1]. GPI 163 mustaqil davlat va hududlarni (jamoa dunyo aholisining 99,7 foizini tashkil qiladi) tinchlik darajasiga koʻra tartiblaydi. Soʻnggi oʻn yil ichida GPI global zoʻravonlikning kuchayishi va tinchlikning kamayishi tendensiyalarini taqdim etdi[2][3][4].
GPI Economist Intelligence Unit tomonidan toʻplangan maʼlumotlar hamda tinchlik tahlili markazlarining xalqaro ekspertlar guruhi bilan kelishgan holda ishlab chiqilgan. Indeks birinchi marta 2008-yil may oyida ishga tushirilgan, keyingi hisobotlar har yili beriladi. 2015-yilda 165 mamlakat hisobotini oʻz ichiga olgan. Tadqiqot texnologiyalar boʻyicha avstraliyalik tadbirkor Steve Killea tomonidan ishlab chiqilgan va BMTning sobiq Bosh kotibi Kofi Annan, Dalay Lama, arxiyepiskop Desmond Tutu, 2008-yilgi Nobel tinchlik mukofoti laureatlari – Muhammad Yunus, Martti Ahtisaari, iqtisodchi Jeffrey Sachs, Irlandiyaning sobiq prezidenti Mary Robinson, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh kotibining sobiq oʻrinbosari Jan Eliasson va AQShning sobiq prezidenti Jimmy Carter kabi shaxslar tomonidan tasdiqlangan. Yangilangan indeks har yili London, Vashington va Nyu-Yorkdagi Birlashgan Millatlar Tashkiloti Kotibiyatida oʻtkaziladigan tadbirlarda eʼlon qilinadi.
2017-yilgi Global tinchliksevarlik indeksining asosiy natijalari[5]:
- 2017-yilgi GPI uchun umumiy ball bu yil taqdim etilgan toʻqqiz geografik mintaqadan oltitasida erishilgan yutuqlar tufayli biroz yaxshilandi. Tinchlik darajasi: 68 foizdan 93 foizga chiqdi.
- Tinchlik oʻrnatish boʻyicha tadbirlar yuqori iqtisodiy samaradorlikka olib keldi, bu esa 16 barobar koʻproq mablagʻni tejash imkonini berdi.
- Zoʻravonlikning global iqtisodiy qiymati 2016-yilda 14,3 trillion dollarni tashkil etdi, bu global yalpi ichki mahsulotning 12,6 foiziga yoki kishi boshiga 1953 dollarga teng.
- Tinchlik darajasi past boʻlgan muhitda eng muhim omillar – yaxshi ishlaydigan hukumat, korrupsiyaning past darajasi, boshqalarning huquqlarini qabul qilish va qoʻshnilar bilan yaxshi munosabatlar bilan bogʻliq.
- Oʻrta Sharq va Shimoliy Amerikadagi qurolli toʻqnashuvlar tufayli yuzaga kelgan ichki mojarolar kabi koʻplab tegishli koʻrsatkichlar yuqori darajada.
- Xavfsizlik koʻplab mamlakatlarda qotillik darajasi pastligi va siyosiy terror darajasining pastligi tufayli yaxshilandi.