Климат
From Wikipedia, the free encyclopedia
Климат (бор. грек. κλίμα (κλίματος) — ауышлыҡ; (ҡояш нурҙарының горизонталь өҫлөккә ауышлығы) — һауа торошоноң күп йыллыҡ (бер нисә тиҫтә йыл самаһы) режимы. Һауа торошо, климаттан айырмалы рәүештә, ҡайһы бер характеристикаларҙың (температура, дымлылыҡ, атмосфера баҫымы) хәҙерге хәле. Климат тар мәғәнәлә — локаль климат — географик урынлашыуы арҡаһында был өлкәне ҡылыҡһырлай. Климат киң мәғәнәлә — глобаль климат — бер нисә тиҫтә йыл дауамында «атмосфера — гидросфера — ҡоро ер — криосфера — биосфера» системаһын ҡылыҡһырлай. Һауа торошоноң климат нормаһынан тайпылыуы климаттың үҙгәреүе тип ҡаралмай, мәҫәлән, бик һалҡын ҡыш климаттың һыуытыуын күрһәтмәй[1].
Йылылыҡ әйләнеше, дым әйләнеше һәм атмосфераның дөйөм әйләнеше — Ерҙә климат шарттарын барлыҡҡа килтереүсе төп глобаль геофизик циклик процестар[1].
Планета масштабындағы (макроклимат) территорияларының климаты өйрәнелә һәм классификациялана, шулай уҡ урындағы климат (мезоклимат) — сағыштырмаса ҙур булмаған, сағыштырмаса ҙур булмаған райондарҙың климаты (урман, диңгеҙ яры, йылға участкаһы, ҡала йәки ҡала районы климаты)[2] һәм микроклимат, урындағы климат сиктәрендәге ҙур булмаған биләмәләрҙе ҡылыҡһырлай (урмандағы аҡлан)[3], шул иҫәптән бина микроклиматы ла өйрәнелә һәм классификациялана.
Климатты өйрәнеүсе фән климатология тип атала. Климаттың элекке торошон палеоклиматология фәне өйрәнә[1].
Ерҙән тыш, «климат» төшөнсәһе атмосфераға эйә булған башҡа күк есемдәренә лә (планеталарға, уларҙың юлдаштарына һәм астероидтарға) ҡулланыла.