Galaxie
System vo Stean, sonstign Himmeskeapan, Staub, Gasneben und dunkla Materie / From Wikipedia, the free encyclopedia
A Galaxie is a System vo Stean, sonstign Himmeskeapan, Staub, Gasneben und dunkla Materie, des wo duach de Gravitation zammghoidn wead. Und de fia ins Sichtbore nennt ma de Baryonische Materie. Und de mocht nedamoi 5% vom Wödall aus.[1]
As Woat (γαλαξίας / galaxías) kimmt ausn Oidgriachischn und geht auf a oide Sog zruck. Es moant oafoch Muich (gála) vo da Geddamuada Hera. Deswegn hoasst unsa Galaxis aa Muichstross. Im Englischn gibt's de Untascheidung ned.[2]
De Galaxien haum se eascht duach die Gravitazionsföda vo da dunklan Materie ausbüdn kenna. Im Wödall mocht de dunkle Marterie eppa 27% aus.
De Galaxien woxn in eahnan Lebm. Duach de Gravitazion ziagns benochboarte kloanane oda a de nohn Zweaggalaxien in eahnan Baunn. De wean daun af oana Umlaufbaunhn in de Läng zogn, zrißn und gschlickt. Und so woxn de Galaxien und wean oiweu greßa.
In da Middn vo de Galaxien is bei ana Jedn ois Katalysazionspunkt a schwoazes Loch. Heid woaß ma das des Halo vo de Galaxien vü weida außiglengd ois ma vo da Greß da Galaxien aunehma kinnt. Schuid drau is des Gravitazionsföd vo da dunklen Marterie. Des a dafia suagt, daß de Fliahkroft bei da Rotazion vo de Galaxien de ned zareißt.