یاساکانی جووڵەی نیوتن
From Wikipedia, the free encyclopedia
﴿﴿یاساکانی نیوتن﴾﴾
یاساکانی جووڵەی نیوتن یان بنەماکانی جووڵەی نیوتن (بە ئینگلیزی: Newton's laws of motion) سێ یاسای فیزیکین کە بناغەی میکانیکی کلاسیک پێکدێنن. یاساکان ئەمانەن:
- یاسای یەکەمی نیوتن:ھەر تەنی فیزیکی یان لە وەستاندایە یان بە خێرایییەکی نەگۆڕەوە لە جووڵەدایە ئەگەر ھاتوو ھێزێکی دەرەکی کاری تێنەکات.
- یاسای دووەمی نیوتن: تاودانی زەوی ڕاستەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ ھێز و پێچەوانە دەگۆڕێت لەگەڵ بارستایەوە دەکاتە (=بارستایی جاران تاودان)؛ .
- یاسای سێھەمی نیوتن: ھەموو ھێزێکی کار کاردانەوەی ھەیە بە دوو ئاراستەی جیاواز.[1]
ئەم یاساگەلە پەیوەندی نێوان ئەو ھێزانەی کە لەسەر تەنێک کار دەکەن و جووڵەی ئەو تەنە وەسف دەکەن و یەکەمجار لەلایەن ئیسحاق نیوتنەوە ساڵی ١٦٨٧ لە پەڕتووکی پرەنسیپە بیرکارییەکانی فەلسەفەی سروشتیدا کۆکراونەتەوە. نیوتن بۆ ڕاڤە و تاوتوێکردنی جووڵەی زۆر شت و سیستەمی فیزیکی کەڵکی لێیان وەردەگرت. وەکوو نموونە، لە بەرگی سێھەمی پەڕتووکەکەدا، نیوتن نیشانیدا کە ئەم سێ یاسایە ھاوڕێ لەگەڵ یاسای ڕاکێشانی گەردوونییەکەی، یاساکانی کێپلێر بۆ جووڵەی ھەسارەیی دەدەن بە دەستەوە.