خاتون
بَرنام و لقبی سغدی که برای زنان نجیب زاده بکار برده میشد. / From Wikipedia, the free encyclopedia
خاتون عنوانی سغدی بود[1][2] که برای شهبانوهای توچوئه[3] در آسیای میانه به کار میرفت. این واژهٔ سغدی پس از آن برای زنان فرمانروایان خوارزمشاهی، سلجوقی و چنگیزی نیز به کار رفت.[4] در دوران تیموریان در آسیای میانه واژهٔ بیگم جایگزین این عنوان شد.[2]
واژهٔ «خاتون» (واجنویسی سغدی: xtwn، آوانویسی سغدی: gh’twn) که از سغدی به آثار فارسی دری وارد گردیده بود، بعداً از زبان اهل بخارا بار نخست در کتابهای عربی دربارهٔ فتح بخارا اقتباس گردید و در زبان عربی به گونه «خواتین» جمع بسته شد.[5][2]
این واژه در ترکی عثمانی به صورت qādïn (عنوانی احترامآمیز برای زنان بزرگ) درآمدهاست و در ترکی استانبولی نیز به شکل kadın باقیماندهاست.[2] از آنجا که این واژهٔ ایرانی در زبانهای ترکی نیز وارد شده برخی منابع [مانند لغتنامهٔ دهخدا] آن را ترکی پنداشتهاند.[6] در عربی بهعنوان یک واژه با ریشهٔ ترکی بهکار میرود و جمع آن خواتین، معنای آن «خانم، بانو، کدبانو» ذکر شدهاست.[7]