زبان شغنانی
یکی از زبانهای پامیری، زیرشاخۀ زبانهای ایرانی شرقی / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان شُغنانی یکی از زبانهای پامیری است. گروه زبانهای پامیری خود، زیرشاخهای از زبانهای ایرانی شرقی است. بهطور معمول به این زبان که در منطقه شغنان رایج است زبان شغنانی گفته میشود و به اهالی آن محل، شُغنی.
شغنانی | |
---|---|
شغنی-روشانی | |
xuǧnůn ziv/хуг̌ну̊н зив, pomiray/помирай зив | |
زبان بومی در | تاجیکستان، افغانستان |
شمار گویشوران | ناشناخته (۵۰٬۰۰۰ نفر اشارهشده ۱۹۹۰)[1] |
گویشها | |
عربی، سیریلیک، لاتین | |
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | sgh |
گلاتولوگ | shug1248 [2] |
از نظر زبانشناسی، زبان شغنانی متعلق به گروه فرعی شغنی-روشانی، از زبانهای پامیر شمالی است. این گروه علاوه بر شغنانی شامل یزغلامی و همچنین ونجی قدیم میگردد. از نظر خویشاوندی این زبانها بسیار نزدیک به هم هستند و با توجه به نوآوریهای متعدد اشتراکی در واژگان و نحو میتوان یک زبان اولیه برای پامیر شمالی بازسازی کرد، کاری که پیشتر توسط محققین V. S. Sokolova و D. (Joy) Edelman انجام شدهاست.
شغنانی عمدتاً به عنوان زبان شفاهی کاربرد دارد. مانند دیگر نواحی در تاجیکستان، فارسی تاجیکی زبان رسمی محسوب میشود. فارسی تاجیکی تنها زبانی است که برای مقاصد رسمی میتوان به صورت قانونی از آن استفاده کرد، و در مدارس، رسانههای جمعی و امور جاری اجباری است. بر این اساس، تاجیکی حتی در ارتباطات غیررسمی نیز بیشتر تسلط دارد. با این حال، در موقعیتهای کم رسمیت تر، ارتباطات شفاهی از طریق زبان شغنانی امکانپذیر است.
درعین حال شغنانی در تمام ناحیه زبانی پامیر، بهعنوان زبان فراگیر میانجی در کنار تاجیکی ایفای نقش میکند. علاوه بر این، بهطور سنتی یک گویش محاورهای خاص در بدخشان تکامل یافتهاست که سه درونداد اصلی دارد: برمبنای گویشهای محلی، قواعد دستوری زبان رسمیِ تاجیکی (که در زمان شوروی، حداکثر دهه ۱۹۸۰ وضع شده و بر آموزش عمومی تسلط یافت) و زبان کلاسیک پارسی-تاجیکی که همچنان در بدخشان طرفدار دارد، در کنار قواعد معاصر فارسی و دری.
شغنیزبانان خود را اقلیت قومی در تاجیکستان تلقی میکنند. آمار رسمی و سرشماری آنان را تنها به عنوان تاجیکهای ولایت خودمختار کوهستان بدخشان ثبت میکند. سرشماری ۱۹۸۹ شمار زیر را برای آن منطقه ارائه دادهاست: جمعیت کل ۱۵۴۵۵۴؛ بخش شوغنان ۴۸۸۰۶ - سرشماری ۱۹۹۹ نشان میدهد: شُغنان ۳۷۵۷۴؛ راشتقلعه ۲۳۹۱۵؛ و بژو (که در منطقهٔ روشانی محسوب میشود) ۴۱۵۰؛ جمعاً ۶۵۶۳۹؛ برای شهر خاروغ تقریباً به ترتیب ۲۱۰۰۰ و ۲۵۵۵۷ میباشد. با برآورد غیرمستقیم و غیررسمی شمار کلی شغانیزبانان ساکن سرزمین تاریخی شوغنان حدود ۸۰۰۰۰ و ۱۰۰۰۰۰ نفر است.[3]