شاهنشاه ایران
From Wikipedia, the free encyclopedia
شاهنشاه ایران (خط پهلوی کتیبهای: 𐭬𐭫𐭪𐭠𐭭 𐭬𐭫𐭪𐭠 𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭 هزوارش: MLKʾn MLKʾ ʾyrʾn آوانویسی به خط لاتین: šāhān šāh ī ērān)، عنوانی سیاسی و سلطنتی بود که توسط تعدادی از فرمانروایان حاکم بر فلات ایران در دوران پیش و پس از اسلام مورد استفاده قرار گرفت. قدیمیترین موارد ثبتشده از کاربرد این عنوان مربوط به آغاز دوره شاهنشاهی ساسانی و زمامداری اردشیر بابکان است که از این عنوان در کتیبه نقش رستم خود و سکههای عهد زمامداریاش بهره برد. عنوان «شاهنشاه ایران» در سوابق مربوط به دورههای هخامنشیان و اشکانیان دیده نشده و کاربرد آن احتمالاً ابتکاری از طرف ساسانیان بودهاست.[4][5] بااینحال جلال خالقی مطلق کاربرد سیاسی «نام ایران» و عنوانهای وابسته به آن در زمان ساسانیان را درادامه پیروی شاهان این سلسله از آیینهای درباری و کشورداری زمان اشکانیان ارزیابی میکند.[6] به باور شاپور شهبازی، اساس اندیشه باور به وجود یک کشور و حکومتی ایرانی به روزگار شکلگیری اوستا بازمیگردد که در دورههای هخامنشی و اشکانی بهصورت غیررسمی تداوم یافته و بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی برای پیوندزدن خود به شکوه گذشته ایران (شاهنشاهیهای داریوش بزرگ و مهرداد دوم) به آن صورت رسمی دادهاست.[7]
شاهنشاه ایران | |
---|---|
𐭬𐭫𐭪𐭠𐭭 𐭬𐭫𐭪𐭠 𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭 (فارسی میانه) 𐭌𐭋𐭊𐭉𐭍 𐭌𐭋𐭊𐭀 𐭀𐭓𐭉𐭀𐭍 (پارتی) βασιλεύς βασιλέων Αριανών (یونانی کوینه) | |
شاهنشاهی | |
جزئیات | |
شیوه خطاب | |
نخستین شاهنشاه | اردشیر بابکان |
واپسین شاهنشاه | محمدرضا پهلوی |
شکلگیری منصب | ۲۲۴ میلادی |
ملغیشدن منصب | ۱۱ فوریه ۱۹۷۹ میلادی (۲۲ بهمن ۱۳۵۷ خورشیدی) |
سکونتگاه رسمی | نگاه کنید به فهرست پایتختهای ایران |
گمارنده | انتقال منصب معمولاً میان اعضای یک دودمان صورت میگرفت، اما در برخی موارد با توسل به زور به دودمانی جدید انتقال مییافت. مشروعیت حاکم تا دستکم پیش از تاریخ معاصر، برپایه حق الهی پادشاهان تعریف و توجیه میشد. |
شاپور یکم، دومین شاهنشاه ساسانی و فرزند اردشیر یکم، پس از پیروزی بر امپراتوری روم و فتح سرزمینهای جدید، این عنوان را به «شاهنشاه ایران و انیران (غیر ایران)» تغییر داد.[8] سنت استفاده از این عنوان جدید را جانشینان شاپور نیز ادامه دادند. یزدگرد سوم آخرین دارنده عنوان شاهنشاه ایران و انیران بود که پس از ناکامی در برابر پیشروی سپاه اعراب مسلمان و بهدنبال آن نیز کشتهشدنش، واپسین شاهنشاهی پیش از اسلام ایران پایان پذیرفت.[9]