شیست
From Wikipedia, the free encyclopedia
شیست یک سنگ با درجه دگرگونی متوسط و متشکل از گِل سنگ و شیل میباشد.[1] شیست دارای دانههایی با اندازه متوسط تا درشت، مسطح و ورقه ایی شکل با جهت یافتگی اختصاصی (دانههای نزدیک به هم شدیداً موازی هستند) است. این سنگ به واسطه داشتن مقادیری بالای ۵۰٪ از کانیهای صفحه ای و کشیده (همچون میکا و تالک)،[2] و غالباً با میان لایههای بسیار ریز کوارتز و فلدسپار مشخص میگردد.[3] این کانیهای ورقه ایی شکل (مسطح، صفحه ایی) مشتمل بر میکاها، کلریت، تالک، هورنبلند، گرافیت و سایر کانیهای مشابه میباشند. کوارتز غالباً به صورت دانههای کشیده در این سنگ ایجاد میگردد تا حدی که صورت خاصی را ایجاد مینمایند که در اصطلاح با نام کوارتز شیست نامیده میشود. شیستها غالباً دارای گرونا میباشد. شیست در دماهای بالای تشکیل شده و به نسبت فلیت دارای دانههای درشت تری است.[4] به برگوارگی (آرایش دگرگونی در لایهها) با فلسهایی در اندازه متوسط تا درشت و جهت یافتگی ورقه ای ترجیحی اصطلاحاً شیستوارگی «اردوال سانی» گفته میشود.[4]
شیستهای متفاوت بر اساس کانیهای اصل تشکیل دهندهشان نامگذاری میگردند. به عنوان مثال شیستی که به شکل اولیه مشتمل بر بیوتیت و موسکویت باشد را میکاشیست مینامند.[1][5] بسیاری از شیستها در واقع میکاشیست هستند؛ اما انواع گرافیت شیست و کلریت شیست نیز در این میان رایج میباشند. شیستها همچنین به دلیل وجود ترکیبات معدنی خاص (کانی) یا حتی غیر معمول همانند گارنت، تورمالین و گلوکوفان به ترتیب گارنت شیست، تورمالین شیست و گلوکوفان شیست نامگذاری میگردند.
دانههای منحصر به فرد درون شیست که به واسطه دما و فشار به حالت فلسی شکل درآمده اند را میتوان با چشم غیر مسلح مشاهده نمود. شیست از لحاظ مشخصه، برگواره میباشد که این حالت مبین سهولت جدایش کانیهای خاص به صورت فلسی یا صفحه ایی از آن میباشد. واژه شیست نهایتاً از کلمه یونانی (σχίζειν)(schízein) به معنای جدایش و تقسیم اخذ شدهاست[6] که به سهولت جدایش شیست در طول سطوحی که کانیهای صفحه ایی در امتداد آن قرار گرفتهاند، اشاره دارد.
بسیاری از شیستها از رُسها و گِلهایی مشتق شدهاند که به واسطه عبور از فرآیندهای متوالی دگرگونی مشتمل بر تولید: شیل، اسلیت و فیلیتها به عنوان مراحلی میانی، ایجاد شدهاند. برخی از شیستها نیز از سنگهای آذرین ریزدانه همچون بازالتها و توفها مشتق شدهاند.