شاهنشاهی کوشانی
دودمانی از اهالی تخار (شرق افغانستان) / From Wikipedia, the free encyclopedia
شاهنشاهی کوشانی (به زبان باختری: Κυϸανο (لاتیننویسی: Kušāno)، به یونانی باستان: Βασιλεία Κοσσανῶν، به سانسکریت: कुषाण राजवंश، به چینی معیار: 貴霜帝國، به پهلوی اشکانی: 𐭊𐭅𐭔𐭍 𐭇𐭔𐭕𐭓، به پارسی میانه: (؟) (لاتیننویسی: Kušān-šahr[8])) یک شاهنشاهی باستانی به مرکزیت سرزمین باختر (بلخ) در افغانستان امروزی بود که توسط کوجولا کادفیسس در سدهٔ نخست میلادی بنیان گذاشته شد. این شاهنشاهی در اوج گسترهٔ خود در زمان کانیشکا از دریاچه آرال آسیای میانه، ختن، کاشغر و حوضه تاریم چین، تا هریوا، زرنکه، گنداره، بگرام، تخارستان و باختر افغانستان الی تاکسیلا و پاتالیپوترا پاکستان و جلگه سند و گنگ، ماتورا، جبلپور، سارناث و بنارس شمال هند را زیر فرمان خود داشت.کوشانیان خودرا شاهنشاه شاهانشاهان در سکههایشان لقب میدادند و نردیک به ۴۰۰ سال حکمرانی کردند.[9]
کوشانها یکی از پنج تیره یوئهچی بودند که در جریان مهاجرت از آسیای میانه به سمت مرکز افغانستان امروزی، به ویژه از بلخ تا پیشاور ساکن شدند. یوئهچی شکل چینی نام این اقوام است و نام اصلی آنها به دست ما نرسیدهاست. با این حال امروزه تاریخنگاران معتقدند که یوئهچی به شکل اتحادیهای از اقوام یوئهچی از منطقهٔ باختر[10][11] و تخاری بودند.[12][13]
کوشانها در دوران آغازین خود، از زبان یونانی که به دلیل حکومت طولانی یونانیان بر بلخ در منطقه رایج بود به عنوان زبان درباری خود استفاده میکردند. اما پس از گذشت مدتی، احتمالاً در سال ۱۲۷ میلادی، کانیشکا زبان باختری (بلخی) و تخاری را که در این زمان به زبان مادری کوشانها تبدیل شده بود، به عنوان زبان رسمی امپراتوری خود اعلام کرد. شاهنشاه کوشانی (به زبان باختری: ϷΑΟΝΑΝΟϷΑΟ) کانیشکا بزرگ، از مهمترین شخصیتهای تاریخ بوداییگری بود. او نقش بسیار بزرگی در گسترش بودیسم در هند، ایران و چین بازی کرد.[14]
کوشانها با امپراتوری روم، پادشاهی آکسوم و دودمان هان روابط دیپلماتیک داشتند. با وجود اینکه هنر، فلسفه و دانش بلخی در دوران کوشانها دوران طلایی را پشت سر گذاشت، از آثار کوشانی به جز سنگنبشتههای شاهی، منطقه باستان شناسی هده، تندیسهای بودا در بامیان و استوپای کانیشکا در پاکستان و گنجینه باختری طلاتپه چیزی دیگری به دست ما نرسیدهاست و بیشتر تاریخ این امپراتوری را باید در منابع خارجی جست.[15]
شاهنشاهی کوشان در اوایل و میانههای سدهٔ سوم میلادی تحت فشار ساسانیان از غرب، امپراتوری گوپتا از شرق و کیداریان از شمال هم فروپاشید. بخشهای غربی آن شامل بلخ (مرکز امپراتوری)، سغد و گندهارا تحت فرمان ساسانیان درآمد. ساسانیان این مناطق را به پادشاهی نیمهمستقلی به نام کوشانشهر بدل کردند و گروهی از شاهزادگان ساسانی موسوم به کوشانشاهان بر آن فرمان راندند. با این حال، اعضای باقیماندهٔ دودمان کوشانی تا سال ۳۷۵ میلادی بر بخشهای جنوبی و شرقی حکومت سابقشان که پاکستان امروزی در شمال هند واقع بودند، حکومت کردند که در نهایت توسط سامودراگوپتا فتح شد.