Idade Contemporánea
From Wikipedia, the free encyclopedia
Idade Contemporánea é o nome con que se designa o período histórico que comeza no final da Revolución Francesa e dura ata hoxe en día. Comprende un total de 235 anos, entre 1789 e o presente.
Historia (occidente) | ||||
Protohistoria | ||||
Idade Antiga | Antigüidade clásica | |||
Antigüidade tardía | ||||
Idade Media | Alta Idade Media | |||
Baixa Idade Media | ||||
Plena Idade Media | ||||
Crise da Idade Media | ||||
século XV | ||||
Idade Moderna | ||||
século XVI | ||||
século XVII | ||||
século XVIII | ||||
Idade Contemporánea | século XIX | |||
século XX | ||||
século XXI |
A humanidade experimentou unha transición demográfica, concluída para as sociedades máis avanzadas (o chamado primeiro mundo) e aínda en curso para a maior parte (os países subdesenvolvidos e os países recentemente industrializados), que levou o seu crecemento máis aló dos límites que lle impuña historicamente a natureza, conseguindo a xeneralización do consumo de todo tipo de produtos, servizos e recursos naturais que elevaron para unha gran parte dos seres humanos o seu nivel de vida dunha forma antes insospeitada, pero que agudizaron as desigualdades sociais e espaciais e deixan planteadas para o futuro próximo graves incertezas ambientais.[1]
Os acontecementos desta época víronse marcados por transformacións aceleradas na economía, a sociedade e a tecnoloxía que mereceron o nome de Revolución industrial, á vez que se destruía a sociedade preindustrial e construíase unha sociedade de clases presidida por unha burguesía que contemplou o declive dos seus antagonistas tradicionais (os privilexiados) e o nacemento e desenvolvemento dun novo (o movemento obreiro), en nome do cal expuxéronse distintas alternativas ao capitalismo. Máis espectaculares foron ata as transformacións políticas e ideolóxicas (Revolución liberal, nacionalismo, totalitarismos); así como as mutacións do mapa político mundial e as maiores guerras coñecidas pola humanidade.
A ciencia e a cultura entran nun período de extraordinario desenvolvemento e fecundidade; mentres que a arte contemporánea e a literatura contemporánea (liberados polo romanticismo das suxeicións académicas e abertos a un público e un mercado cada vez máis amplos) víronse sometidos ao impacto dos novos medios de comunicación de masas (tanto os escritos como os audiovisuais), o que lles provocou unha verdadeira crise de identidade que comezou co impresionismo e as vangardas e aínda non se superou.[2]
En cada un dos planos principais do devir histórico (económico, social e político),[3] pode cuestionarse se a Idade Contemporánea é unha superación das forzas reitoras da modernidade ou máis ben significa o período en que triunfan e alcanzan todo o seu potencial de desenvolvemento as forzas económicas e sociais que durante a Idade Moderna íanse xestando lentamente: o capitalismo e a burguesía; e as entidades políticas que o facían de forma paralela: a nación e o Estado.
No século XIX, estes elementos confluíron para conformar a formación social histórica do estado liberal europeo clásico, xurdido tras a crise do Antigo Réxime. O Antigo Réxime fora socavado ideoloxicamente polo ataque intelectual da Ilustración (Encyclopédie, 1751) a todo o que non se xustifique ás luces da razón por máis que se sustente na tradición, como os privilexios contrarios á igualdade (a de condicións xurídicas, non a económico-social) ou a economía moral[4] contraria á liberdade (a de mercado, a propugnada por Adam Smith -A riqueza das nacións, 1776). Pero, a pesar do espectacular das revolucións e do inspirador dos seus ideais de liberdade, igualdade e fraternidade (coa moi significativa adición do termo propiedade), un observador perspicaz como Lampedusa puido entendelas como a necesidade de que algo cambie para que todo siga igual: o Novo Réxime foi rexido por unha clase dirixente (non homoxénea, senón de composición moi variada) que, xunto coa vella aristocracia incluíu por primeira vez a puxante burguesía responsable da acumulación de capital. Esta, tras o seu acceso ao poder, pasou de revolucionaria a conservadora,[5] consciente da precariedade da súa situación na cúspide dunha pirámide cuxa base era a gran masa de proletarios, compartimentada polas fronteiras duns estados nacionais de dimensións compatibles con mercados nacionais que á súa vez controlaban un espazo exterior dispoñible para a súa expansión colonial.
No século XX este equilibrio inestable foise descompondo, nalgunhas ocasións mediante violentos cataclismos (comezando polos terribles anos da primeira guerra mundial, 1914-1918), e noutros planos mediante cambios paulatinos (por exemplo, a promoción económica, social e política da muller). Por unha banda, nos países máis desenvolvidos, o xurdimento dunha poderosa clase media, en boa parte grazas ao desenvolvemento do estado do benestar ou estado social (enténdase este como concesión pactista ao desafío das expresións máis radicais do movemento obreiro, ou como convicción propia do reformismo social) tendeu a encher o abismo predito por Marx e que debería levar ao inevitable enfrontamento entre a burguesía e o proletariado. Pola outra, o capitalismo foi duramente combatido, aínda que con éxito bastante limitado, polos seus inimigos de clase, enfrontados entre si: o anarquismo e o marxismo (dividido á súa vez entre o comunismo e a socialdemocracia). No campo da ciencia económica, os orzamentos do liberalismo clásico foron superados (economía neoclásica, keynesianismo -incentivos para o consumo e investimentos públicos para facer fronte á incapacidade do mercado libre para responder á crise de 1929- ou teoría de xogos -estratexias de cooperación fronte ao individualismo da man invisible-). A democracia liberal foi sometida durante o período de entreguerras ao dobre desafío dos totalitarismos soviético e fascista (sobre todo polo expansionismo da Alemaña nazi, que levou á segunda guerra mundial).[6]
En canto aos estados nacionais, tras a primavera dos pobos (denominación que se deu á revolución de 1848) e o período presidido pola unificación alemá e italiana (1848-1871), pasaron a ser o actor predominante nas relacións internacionais, nun proceso que se xeneralizou coa caída dos grandes imperios multinacionais (español desde 1808 ata 1898; ruso, austrohúngaro e turco en 1918, tras o seu afundimento na primeira guerra mundial) e a dos imperios coloniais (británico, francés, holandés, belga tras a Segunda). Aínda que numerosas nacións accederon á independencia durante os séculos XIX e XX, non sempre resultaron viables, e moitas sumíronse en terribles conflitos civís, relixiosos ou tribais, ás veces provocados pola arbitraria fixación das fronteiras, que reproduciron as dos anteriores imperios coloniais. En calquera caso, os estados nacionais, logo da segunda guerra mundial, deviñeron en actores cada vez menos relevantes no mapa político, substituídos pola política de bloques encabezados polos Estados Unidos e a Unión Soviética. A integración supranacional de Europa (Unión Europea) non se reproduciu con éxito noutras zonas do mundo, mentres que as organizacións internacionais, especialmente a ONU, dependen para o seu funcionamento da pouco constante vontade dos seus compoñentes.
A desaparición do bloque comunista deu paso ao mundo actual do século XXI, en que as forzas reitoras tradicionais presencian o dobre desafío que supón tanto a tendencia á globalización como o xurdimento ou rexurdimento de todo tipo de identidades,[7] persoais ou individuais,[8] colectivas ou de grupo,[9] moitas veces competitivas entre si (relixiosas, sexuais, de idade, nacionais, estéticas,[10] culturais, deportivas, ou xeradas por unha actitude -pacifismo, ecoloxismo, altermundialismo- ou por calquera tipo de condición, ata as problemáticas -Discapacidades, disfuncións, pautas de consumo-). Particularmente, o consumo define dunha forma tan importante a imaxe que de si mesmos se fan individuos e grupos que o termo sociedade de consumo pasou a ser sinónimo de sociedade contemporánea.[11]