Դանիա
երկիր Հյուսիսային Եվրոպայում / From Wikipedia, the free encyclopedia
Դանիա (դան․՝ Danmark, ˈd̥ɛnmɑɡ̊), պաշտոնապես՝ Դանիայի Թագավորություն (դան․՝ Kongeriget Danmark, ˈkɔŋəʁiːəð ˈd̥ɛnmɑɡ̊), պետություն Հյուսիսային Եվրոպայում երկու հավելյալ բաղկացուցիչ հատվածներով արտերկրում՝ Հյուսիսատլանտյան Ֆարերյան կղզիները և Գրենլանդիան Հյուսիսային Ամերիկայում։ Դանիան Հյուսիսային երկրներից ամենահարավայինն է, տեղակայված Շվեդիայից դեպի հարավ արևմուտք, որի հետ միացած է կամուրջ-թունելով, Նորվեգիայից՝ հարավ և հարավից սահմանակից է Գերմանիային։ Երկիրը բաղկացած է մեծ թերակղզուց՝ Յուտլանդիա և բազմաթիվ կղզիներից՝ Զելանդիա, Ֆյուն, Լոլան, Ֆալստեր և Բորնհոլմ, ինչպես նաև հարյուրավոր մանր կղզյակներից, որոնց հաճախ անվանում են Դանիական կղզեխումբ։ Դանիայի թագավորությունը պառլամենտական համակարգով սահմանադրական միապետություն է, որի կառավարության նստավայրը մայրաքաղաք Կոպենհագենն է։ Թագավորությունը ունիտար է։ Դանիայի կազմի մեջ մտնող Գրենլանդիայի և Ֆարերյան կղզիների կառավարումը կենտրոնական կառավարության կողմից վերահղված է այդ երկրներին՝ ներքին ինքնավարության սկզբունքով, որը կոչվում է Դանիական ոստան[7]։ Ֆարերյան կղզիների ժողովուրդը դիտարկվում է որպես համայնք թագավորության ներսում, իսկ Գրենլանդիայի ժողովուրդը՝ առանձին ժողովուրդ, ինքնորոշման իրավունքով։ Այս պայմանավորվածությունների արդյունքում 1973 թվականին Դանիան դարձավ Եվրամիության անդամ, սակայն Գրենլանդիան և Ֆարերյան կղզիները գերադասեցին Եվրամիություն չմտնել։
Դանիա դան․՝ Danmark |
||||
---|---|---|---|---|
|
||||
Նշանաբան՝ թագավորական նշանաբան Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke[1] "Աստծու օգնությունը, ժողովրդի սերը, Դանիայի ուժը" |
||||
Ազգային օրհներգ՝ Der er et yndigt land Թագավորական օրհներգ՝ Kong Christian stod ved højen mast |
||||
|
||||
Մայրաքաղաք | Կոպենհագեն 55°43′N, 12°34′E | |||
Ամենամեծ քաղաք | Կոպենհագեն (մայրաքաղաք) |
|||
Պետական լեզուներ | դանիերեն | |||
Շրջանային լեզուներ | ֆարյորերեն, գրենլանդերեն, գերմաներեն[2] | |||
Կառավարում | ունիտար խորհրդարանական սահմանափակ միապետություն | |||
- | միապետ | Ֆրիդրիխ X | ||
- | վարչապետ | Մետե Ֆրեդերիկսեն | ||
- | ֆոլկետինգի նախագահ | Հենրիկ Դամ Քրիստենսեն | ||
Տարածք | ||||
- | Ընդհանուր | 43,094 կմ² | ||
- | Ջրային (%) | 1.6 | ||
Բնակչություն | ||||
- | Դանիա 2012 հունվար նախահաշիվը | 5,543,453[3] | ||
- Գրենլանդիա - Ֆարերյան կղզիներ - խտություն (Դանիա) | 57,695[4] 49,483[5] 128/km2 |
|||
- | Խտություն | 128.48 /կմ² 332.78 /մղոն² |
||
ՀՆԱ (ԳՀ) | 2011 գնահատում | |||
- | Ընդհանուր | $206.586.000.000[6] (աշխարհի 52-րդ) | ||
- | Մեկ շնչի հաշվով | $37,151 (աշխարհի 20-րդ) | ||
ՀՆԱ (անվանական) | 2011 գնահատում | |||
- | Ընդհանուր | $333.238 (աշխարհի 32-րդ) | ||
- | Մեկ շնչի հաշվով | $59,928 (աշխարհի 7-րդ) | ||
Արժույթ | դանիական կրոն = 100 օրյո (DKK) | |||
Ժամային գոտի | Կենտրոնական եվրոպական ժամանակ (ՀԿԺ+1) | |||
- | Ամռանը (DST) | (ՀԿԺ+2) | ||
Ազգային դոմեն | Դանիա - .dk Ֆարերյան կղզիներ - .fo Գրենլանդիա - .gl |
|||
Հեռախոսային կոդ | +45 Դանիա +298 Ֆարերյան կղզիներ +299 Գրենլանդիա |
Նախապես լինելով նավագնաց հետախույզ վիկինգների բնակավայր, ովքեր միջնադարում ներխուժեցին Եվրոպայի և Ռուսաստանի բազմաթիվ տարածքներ և այնտեղ հետագայում բնակություն հաստատեցին, Դանիան միջին դարերում դարձավ միասնական թագավորություն։ Դանիայի հետագա պատմության վրա էական ազդեցություն է գործել նրա աշխարհագրական դիրքը՝ Հյուսիսային և Բալթիկ ծովերի արանքում։
Սա նշանակում էր, որ լինելով Շվեդիայի և Գերմանիայի միջև՝ Դանիան հայտնվել էր Բալթիկ ծովին տիրանալու փոխադարձ պայքարի կենտրոնում, քանի որ մինչև Քիլի ջրանցքի փորելը, ջրային ուղիները դեպի Բալթիկ ծով հնարավոր էին միայն երեք ջրանցքներով, որոնք հայտնի էին որպես Դանիական ջրանցքներ։ Դանիան երկար ժամանակ վիճարկում էր Շվեդիայի հետ Սկանիայի վրա (Սկանիական պատերազմ) վերահսկողություն ունենալու համար և Նորվեգիայի հետ Հանսական Միություն Շլեզվիգ (Դանիական կալվածք) և Հոլշտայն (Գերմանական կալվածք) հերցոգությունների վրա վերահսկողություն ունենալու համար։ Ի վերջո Դանիան հակամարտությունը տանուլ տվեց և արդյունքում սկզբում Սկանիան զիջեց Շվեդիային, իսկ ավելի ուշ Շլեզվիգ-Հոլշտայնը Գերմանական կայսրությանը։ Չնայած Դանիական կայսրությունը կառավարում էր Դանիան և Նորվեգիան, սակայն 1814 թվականի Դանիա-Նորվեգիայի լուծարումից հետո Դանիան ձեռք բերեց Գրենլանդիան և Ֆարերյան կղզիները, որոնք տասնչորսերորդ դարից գաղութի կարգավիճակում էին։ Քսաներորդ դարում Ֆարերյան կղզիները և Գրենլանդիան երկուսն էլ դարձան Դանիայի Ոստանի անքակտելի մասերը և ստացան ինքնակառավարման իրավունք համապատասխանաբար 1948 և 1979 թվականներին։
Միավորված Ազգերի Կազմակերպության և ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր, Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության անդամ Դանիան նաև Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության անդամ է։
Գերզարգացած խառն արդյունաբերություն ունեցող տնտեսությամբ և համատարած բարեկեցիկ Դանիան առաջատար երկրներից է բնակչության եկամտի հավասարաչափ բաշխվածության ցուցանիշով և մեկ շնչին ընկնող եկամտի ցուցանիշով յոթերորդն է աշխարհում։ Հաճախ Դանիան գնահատվում է որպես ամենաերջանիկ երկիրը[8][9], իսկ կաշառակերությամբ՝ վերջինը[10]։
Պաշտոնական լեզուն դանիերենն է, որը սերտորեն կապված է շվեդերենի և նորվեգերենի հետ, որոնց հետ այն ունի մշակութային և պատմական սերտ կապեր։ Դանիան Շվեդիայի և Նորվեգիայի հետ միասին Սկանդինավիա մշակութային տարածքի մասն է, ինչպես նաև Հյուսիսային խորհրդի անդամ է։