Kúba
From Wikipedia, the free encyclopedia
Kúba, eða formlega Lýðveldið Kúba (spænska: República de Cuba), er eyríki á mörkum Karíbahafs, Mexíkóflóa og Atlantshafs. Ríkinu tilheyra eyjarnar Kúba (sú stærsta af Stóru-Antillaeyjum), Isla de la Juventud („Æskueyjan“) og ýmsar smærri eyjar. Norðan við Kúbu eru Flórída og Bahamaeyjar, austan megin eru Turks- og Caicoseyjar, í vestri Mexíkó, í suðri Cayman-eyjar og Jamaíka, og Haítí í suðaustri. Havana er bæði stærsta borgin og höfuðborg landsins. Aðrar helstu borgir eru Santiago de Cuba og Camagüey. Opinber stærð Kúbu er 104.556 km2. Kúba er stærsta eyjan í Karíbahafi og annað fjölmennasta Karíbahafsríkið, á eftir Haítí, með yfir 11 milljón íbúa.[1]
Lýðveldið Kúba | |
República de Cuba | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Patria y Libertad (spænska) Föðurland og frelsi | |
Þjóðsöngur: La Bayamesa | |
Höfuðborg | Havana |
Opinbert tungumál | spænska |
Stjórnarfar | Flokksræði |
Forseti | Miguel Díaz-Canel |
Forsætisráðherra | Manuel Marrero Cruz |
Sjálfstæði | frá Bandaríkjunum og Spáni |
• Sjálfstæðisstríð | 24. febrúar 1895 |
• Viðurkennt af Spáni | 10. desember 1898 |
• Lok yfirráða BNA | 20. maí 1902 |
• Bylting | 26. júlí 1953 – 1. janúar 1959 |
• Núverandi stjórnarskrá | 24. febrúar 1976 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
104. sæti 109.884 km² ~0 |
Mannfjöldi • Samtals (2021) • Þéttleiki byggðar |
83. sæti 11.112.215 102/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2015 |
• Samtals | 105,355 millj. dala (63. sæti) |
• Á mann | 9.296 dalir (89. sæti) |
VÞL (2019) | 0.783 (70. sæti) |
Gjaldmiðill | kúbverskur pesi (CUP) |
Tímabelti | UTC-5 (-4 á sumrin) |
Þjóðarlén | .cu |
Landsnúmer | +53 |
Kúba var áður byggð Ciboneyum (Taínóum) frá 4. árþúsundinu f.o.t. þar til Spænska heimsveldið lagði eyjuna undir sig á 15. öld.[2] Eftir það var eyjan nýlenda Spánar fram að stríði Spánar og Bandaríkjanna 1898, þegar Bandaríkin hernámu Kúbu, sem fékk sjálfstæði að nafninu til sem bandarískt verndarríki árið 1902. Veikburða tilraunir til að efla lýðræði í landinu leiddu til vaxandi átaka sem lyktaði með valdaráni og síðan einræði Fulgencio Batista árið 1952.[3] Spilling og kúgun stjórnar Batistas leiddu svo til byltingar 26. júlí-hreyfingarinnar sem hófst í janúar 1959. Batista var steypt af stóli og við tók kommúnistastjórn Fidel Castro.[4][5][6] Síðan 1965 hefur landið verið undir stjórn kommúnistaflokks Kúbu. Landið varð vettvangur átaka á tímum Kalda stríðsins og við lá að kjarnorkustyrjöld brytist út milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna í Kúbudeilunni 1962. Kúba er eitt fárra marx-lenínískra ríkja þar sem framvarðarstefna er enn við lýði og bundin í stjórnarskrá. Undir stjórn Castros tók Kúba þátt í miklum fjölda hernaðar- og mannúðarverkefna um alla Afríku og Asíu.[7]
Menningarlega er Kúba hluti Rómönsku Ameríku.[8] Kúba er fjölmenningarríki þar sem íbúar, menning og siðir eiga sér fjölbreyttar rætur í menningu frumbyggja eyjarinnar, langri nýlendusögu, þrælahaldi og nánum tengslum við Sovétríkin á tímum Kalda stríðsins.
Kúba er stofnaðili Sameinuðu þjóðanna, G77-hópsins, Samtaka hlutlausra ríkja, ACP-samtakanna, ALBA og Samtökum Ameríkuríkja. Hagkerfi Kúbu er eitt af fáum hagkerfum heims sem enn býr við hreinræktaðan áætlunarbúskap, en efnahagslíf landsins byggist aðallega á ferðaþjónustu og útflutningi sérhæfðs vinnuafls, auk ræktunar sykurs, tóbaks og kaffis. Kúba hefur lengi - bæði fyrir og eftir að kommúnistar komust til valda - staðið betur en önnur lönd í heimshlutanum á ýmsum mælistikum eins og læsi,[9][10] barnadauða og lífslíkum.[11][12]
Stjórnarfar á Kúbu er flokksræði þar sem stjórnarandstaða er bönnuð.[13][14][15] Kosningar eru haldnar á Kúbu en þær eru ekki álitnar lýðræðislegar.[16][17] Ritskoðun (þar á meðal takmarkanir á aðgangi að internetinu) er víðtæk[18][19][20] og sjálfstæð blaðamennska er takmörkuð.[21] Blaðamenn án landamæra hafa lýst Kúbu sem einu versta landi heims þegar kemur að fjölmiðlafrelsi.[22][23]
Viðskiptabann Bandaríkjanna gegn Kúbu hefur verið í gildi frá árinu 1962 og er enn í gildi.