სქესობრივი გადარჩევა
ვააა / From Wikipedia, the free encyclopedia
სქესობრივი გადარჩევა — ბუნებრივი გადარჩევის თანმდევი პროცესი, სადაც ერთი ბიოლოგიური სქესის წარმომადგენლები ირჩევენ სქესობრივ პარტნიორებს მეორე სქესის წარმომადგენლებიდან. ისინი ასევე კონკურენციას უწევენ იმავე სქესის დანარჩენ წარმომადგენლებს, რომლებიც შესაძლოა ხელმისაწვდომნი იყვნენ საპირისპირო სქესის წარმომადგენლებისათვის. გადარჩევის ეს ორი ფორმა ნიშნავს იმას, რომ ზოგიერთი ინდივიდი უფრო მეტად აღწევს რეპროდუქციულ წარმატებას, ვიდრე სხვები მის პოპულაციაში, რის მიზეზადაც შესაძლოა დავასახელოთ ის, რომ ეს ინდივიდები აღქმული არიან უფრო მიმზიდველად და შესაბამისად საპირისპირო სქესის წარმომადგენლები ამჯობინებენ უფრო მიმზიდველ პარტნიორთან შთამომავლობის ყოლას. მაგალითად გამრავლების პერიოდში სქესობრივი გადარჩევა ბაყაყებში ხდება შემდეგნაირად, ისინი იკრიბებიან გუბურის წყლის ზოლზე და იწყებენ შეჯვარების ზარის გაშვებას. შემდეგ მოდიან მდედრები და ირჩევენ მამრებს საუკეთესო ზარისა და ტერიტორიის შესაბამისად. არსებობს განზოგადებული აზრი იმის შესახებ, რომ მამრები იღებენ ბენეფიტს სხვადასხვა მდედრთან დამყარებული ხშირი სექსუალური კავშირებიდან, ხოლო მდედრებს კი აქვთ შეზღუდული შესაძლებლობები პირმშოს ყოლაში, შესაბამისად ისინი მაქსიმალურად ცდილობენ რომ დაიბრუნონ ენერგია, რომლის ინვესტირებასაც ახდენენ რეპროდუქციაში.[1]
ჩარლზ დარვინი იყო პირველი პიროვნება რომელმაც შემოგვთავაზა, რომ ე. წ. მეორეხარისხოვანი სქესობრივი მახასიათებლები მამრობითი სქესის წარმომადგენლებისა, მაგალითად, როგორიცაა ფარშევანგის დახვეწილი და ლამაზი კუდი, ნათელი და ფერადი ბუმბული ფრინველებში, ბოხი, დაბალი ტონალობის ხმა მამაკაცებში, განვითარდა გამომდინარე იქიდან, რომ სუსტი სქესის წარმომადგენლებს სწორედ ისეთ ინდივიდებთან ერჩიათ ურთიერთობის დამყარება, რომელთაც გამორჩეული მახასიათებლები ჰქონდათ. სქესობრივი გადარჩევა შესაძლოა მივიჩნიოთ ორი სპეციალური, ბუნებრივი გადარჩევის ერთ-ერთ სახედ.
სქესობრივი გადარჩევის ერთ-ერთ ფორმაში ერთი სქესის წარმომადგენლები ქმნიან რეპროდუქციულ დიფერენციაციას ერთმანეთში კონკურენციის ფონზე. სქესობრივი გადარჩევის მეორე ფორმაში კი ერთი სქესის წარმომადგენლები ქმნიან რეპროდუქციულ დიფერენციაციას სხვა სქესთან მიმართებით სხვადასხვა ინდივიდების მათ მეწყვილეებად მიჩნევის ფონზე.
ფრინველებში სქესობრივი გადარჩევის პირველი ფორმა არის შემდეგნაირი - როდესაც ძლიერი სქესის წარმომადგენლები ერთმანეთს კონკურენციას უწევენ ტერიტორიისთვის. ეს პროცესი ნათელია, როდესაც ვიგებთ რომ ამ ტერიტორიაზე ხდება ტრადიციული შეჯვარების პროცესები. ძლიერი სქესის წარმომადგენელი, რომელიც მოახერხებს მოიპოვოს ჰეგემონობა საუკეთესო ტერიტორიაზე, ცნობილია რომ უფრო მეტ შანსებს ფლობს სუსტი სქესის წარმომადგენლებთან სქესობრივი ურთიერთობის დამყარებაში. ზოგიერთ სახეობაში ამ ფორმის სქესობრივი გადარჩევა აერთიანებს საკუთარ თავში მეორე ფორმასაც, იმიტომ რომ როდესაც ძლიერი სქესის წარმომადგენლები მოიპოვებენ ძალაუფლებას და შექმნიან საკუთარ პოზიციებს, იწყება პროცესი მდედრობითი სქესის წარმომადგენლების მიერ მათი შერჩევის შესახებ.
ეს მეორე ტიპის სქესობრივი გადარჩევაა, რომელშიც ერთი სქესის წარმომადგენლები ირჩევენ პოტენციურ მეწყვილეებს. როგორც ჩანს სქესობრივი გადარჩევის ეს ტიპი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული ფორმაა სქესობრივი გადარჩევისა ფრინველებში. თუკი გვსურს დავამტკიცოთ რომ გადარჩევის სწორედ ეს ტიპი არის ყველაზე გავრცელებული ფორმა უნდა განვიხილოთ ნორმალური, სექსუალურად განსხვავებული ორნამენტების შეცვლა ზოგიერთ პოლიანდროუს ფრინველში, სადაც ძლიერი სქესი ირჩევს სუსტი სქესის იმ წარმომადგენელს, რომელიც თავის მხრივ აუცილებელია რომ იყოს მიმზიდველი. შესაბამისად პოლიანდროუს სუსტი სქესის წარმომადგენლები ჩვეულებრივ უფრო ფერადი სხეულის საბურველით გამოირჩევიან, ეს არის მათი მეორეხარისხოვანი სქესობრივი მახასიათებელი, რომელიც გაუმჯობესებულია. ამ ეგრეთ წოდებულ მახეზე წამოეგო აუდუბონიც, რომელიც დაიბნა სქესისმიერ განსხვავებებში, როდესაც ეტიკეტირებას ახდენდა მის ფერწერულ phalaropes-ში. მდედრი phalaropes-ის წარმომადგენლები ერთმანეთს კონკურენციას უწევენ ჩვეულებრივი შეფერილობის მამრების გამო. ეს უკანასკნელი კვერცხების ინკუბაციის პროცესს როგორც წესი ახალგაზრდობისას ახორციელებს.
არსებობს მტკიცებულება იმის შესახებ, რომ ზოგიერთი სახეობის მდედრი ფრინველები მეწყვილეებს იმ მამაკაცებს შორის ირჩევენ, რომლებიც მათთვის სასურველ ტერიოტორიებს ფლობენ. კონტრასტულია, რომ ზოგიერთი მდედრი მეწყვილეს სხვადასხვა ხარისხის გარეგნული ორნამენტების შესაბამისად ირჩევს, რასთან დაკავშირებითაც არსებობს გამორჩეულად საინტერესო კვლევა კენიის მკვიდრი გრძელ-კუდიანი ჩიტების Widowbirds-ის შესახებ. ამ პოლიგონზე მობინადრე მამრებს აქვთ თექვსმეტ დუიმიანი სიგრძის მქონე კუდი. კუდის დემონსტრირებდა ხდება, როდესაც მამრები ნელა დაფრინავენ მათ ტერიტორიაზე საჰაერო ჩვენებისას. ეს სანახაობა ნახევარი მილის დაშორებითაც კი მარტივად ხილვადია. მდედრებს, მამრობითი სქესისგან განსხვავებით აქვთ მოკლე და შეუმჩნეველი კუდები.
შეჯვარების წარმატება მამრებში იზომება ბუდეებში კვერცხების რაოდენობით მათ ტერიტორიაზე. ექსპერიმენტის დაწყებამდე მამრობითმა სქესმა აჩვენა მნიშვნელოვანი განსხვავებები შეჯვარების წარმატებით დასრულებაში, მაგრამ მას შემდეგ რაც შეიქმნა ხელოვნური განსხვავებები კუდის სიგრძეში, გამოჩნდა დიდი სხვაობა თითოეულ ტერიტორიაზე ახალი აქტიური ბუდეებისა. მამრები, რომელთა კუდიც იყო დაგრძელებული იზიდავდნენ კიდევ უფრო მეტ ახალ სექსუალურ პარტნიორს. მდედრობითი სქესის წარმომადგენლებს სურდათ რომ მათი მეწყვილეები ყოფილიყვნენ გამორჩეული სქესობრივი მახასიათებლების მქონენი და ჰქონოდათ გრძელი კუდი.
Widowbird-ის შესწავლამ გვიჩვენა, რომ საჭიროა ფრინველებში ბუნებრივი გარემოს მანიპულირება, რომელიც განსაკუთრებით ხელსაყრელია სხვადასხვა დაკვირვებების დროს. კემბრიჯის უნივერსიტეტის წარმომადგენლის Peter O'Donald-ისა და მისი კოლეგების კვლევა გვიჩვენებს რომ სუსტი სქესის წარმომადგენლებს ურჩევნიათ, რომ სექსუალურ პარტნიორად აირჩიონ შუალედური ფაზის, ძლიერი სქესის წარმომადგენლები. შედეგად ამ ტიპის ძლიერი სქესის წარმომადგენლების ჯიშის სელექციონირება ხდება უფრო ადრე ვიდრე სინათლის ფაზაში მყოფი მამრებისა. ისინი ვინც უფრო ადრე მოახდენენ სელექციონირებას, უფრო წარმატებულ წევრებად არიან აღქმულნი და ამიტომაც მდედრთა კეთილგანწყობა მათ მიმართ კიდევ უფრო დიდია. O'Donald-ი ასკვნის, რომ ზემოთ ხსენებული პოპულაცია არის პოლიმორფული, რადგან ნათელი ტიპის ინდივიდები უპირატესად არჩევანს აკეთებენ ჩრდილოელებზე და ეგრეთ წოდებული „სინათლის გენი“ კი მუდმივად შემოედინება მოსახლეობაში სამხრეთელი მიგრანტებისგან.
ჩვენ გვაქვს მწირი ინფორმაცია სქესობრივი გადარჩევის შესახებ. შესაძლოა მდედრობითი სქესის წარმომადგენელი ფრინველები მამრებს მათი კუდის შესაბამისად იმიტომ ირჩევდნენ, რომ ეს განსაზღვრავს მათ საერთო გენეტიკურ ხარისხს. აგრეთვე შესაძლებელია, რომ მათი არჩევანი სულაც არ იყოს ადაპტურ საფუძველზე წარმოქმნილი, არამედ იყოს მიზეზი ევოლუციური თანმიმდევრობისა.[2]