Ernest Rutherford
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ernest Rutherford (aytılıwı: Ernest Rezerford; 1871-jıl 30-avgust Spring Gruv, 1937-jıl 19-oktyabr Kembridj) — inglis fizigi, kelib shıg'ıwı Jan'a Zelandiyalıq.
[[Fayl:Ernest Rutherford LOC.jpg[1]|280px|súwret]] | |
Tuwılǵan sánesi | 30-avgust 1871(1871-08-30)[1][2] |
---|---|
Qaytıs bolǵan sánesi | 19-oktyabr 1937(1937-10-19)[3][4][1][2] (66 jasta) |
Yadrolıq fizikanın' «atası» retinde tanılg'an, atomnın' planetar modelın jaratqan. 1908-jılda ximiya boyınsha Nobel sıylıg'ı jen'impazı bolg'an. London patshallıq ja'miyeti ag'zası (1903 jıldan). R. 1907— 19 jıllar Manchester, 1919 jıldan dan Kembridj u'n-ti professorı ha'm bir waqıtdın' o'zinde Kavendish lab. direktorı. R. 1903 jılda F. Soddi menen birgelikde radioaktiv jemiriliw nazariyasın jaratdı ha'm bir element atomının' basqa element atomına aylanıwın ispatlab berdi. 1911 jılda atomnın' Quyash sistemasına uqsas planetar modelin jaratdı. Sol modelge tiykarlanıp 1913 jılda N Bor atom du'zilisinin' kvant nazariyasın ha'm spektrlar nazariyasın jaratdı. 1919 jılda azotdı kislorodg'a aylantırg'an birinshi jasama yadro reaksiyasın a'melga asırdı; bul menen ha'zirgi zaman yadro fizikasına tiykar saldı. Sol waqıtdan baslap R. atom yadroların tez ju'riwshi za'rreler ta'sirinde jasama jol menen o'zgertiriw ma'seleleri menen shug'ıllana basladı. 1921 jılda ol neytral za'rreler — neytronlardın' barlıg'ı tuwrısındag'ı pikirdi wortag'a tasladı. 1932 jılda R.din' sha'kirti J. Chedvik neytrondı oylap taptı.
Rutherford ko'pqana fizikler (G. Mozli, J. Chedvik, J.D. Kokroft, M.L. E.Olifant, N. Bor, X. Geyger, O. Gan, P.L.AGyapitsa ha'm b.)dı tarbiyalap jetistirdi. Nobel sıylıg'ı laureatı (1908).