Чууутлула
From Wikipedia, the free encyclopedia
Чууутлула (кеси атлары — йехудим (יְהוּדִים) ивритде, эмда йидн (ייִדן) идишде) — семит тамырлы буруннгу халкъды, ала буруннгу Израиль эм Иудей патчахлыкъланы буруннгу халкъларындан къуралгъандыла, дунияны кёб тюрлю къралында джашайдыла (1948 джылдан башлаб чууут кърал Израиль барды). Санлары тюрлю-тюрлю оюмлагъа кёре 12-14 миллионду, аладан 40 % чакълы бири Израилде 35 % — АБШ-да орналыбды.
Чууутлула יהודים | |
Альберт Эйнштейн • Рамбам • Голда Меир • Эмма Лазарус | |
Миллетни саны | |
---|---|
Миллетни бютеулей саны | 13,4 миллиондан аслам[1][2]. |
Джашагъан джерлери | |
Израиль: 5 726 000[3] АБШ: 5 275 000 | |
Башха билгиле | |
Тиллери | иврит, идиш, ладино эмда башха чууут тилле |
Расалары | европеоидле |
Динлери | иудаизм |
Джууукъ миллетле | семитле |
Къуралгъанлары | Буруннгу израилчиле (буруннгу чууутлула), арамейлиле, финикийлиле |
тюрлендириу |
Чууутлуланы аслам тутхан динлери иудаизмди. Тарихде чууутлу бла иудейли сёзле бир-бирлери бла бек джалгъаннгандыла, эмда кёб тилде бир-биринден айырылмайдыла. Къарачай-малкъар тилде чууутлу — миллетди, иудейли — дин тутууду. Совет илму кеслерине чууутлу деген этника къауумланы тюрлю-тюрлю халкълагъа юлешгедиле: тау чууутлула, бухара чууутлула, гюрджю чууутлула, тюз чууутлулагъа ашкенази чууутлуланы санагъанды. Кърымчакълыла тюрлю-тюрлю заманлада «кърымчакълыла», неда «чууутлула-кърымчакълыла» атны джюрютгендиле[5]. Алагъа кирмеген джангыз къарайлыладыла, ала кеслерин чууут халкъгъа санамагъандыла, алай а совет этнографла иудейлилеге санагъандыла.
Алай бла, иудей динни тутхан, алай а этника джанындан чууутлула болмагъан халкъла бардыла.
Чууутлуланы асламысы джашагъан къралладагъы тилде слешедиле. Израилде кърал тил ивритди, ол тил сёлешилмеген тилден XIX ёмюрде джан алгъанды. Тюрлю-тюрлю къралда энчи чууут тилле бардыла, аладан эм уллу — идишди — ол герман тил къауумгъа киреди.