Dinya (gerstêrk)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Dinya,[1] Erd yan jî Cîhan, (bi îngilîzî: Earth; nîşan: ) yek ji gerstêrkên pergala rojê ye ku piştê gerstêrkên Tîr û Gelawêjê gerstêrk a sêyem a nêzîkî rojê ye. Dinya, yekane heybera astronomîkî ye ku tê zanîn jiyanê vedihewîne û piştgirya jiyanê dike. Di pergala rojê de gerstêrk a yekem e ku girseyên mezin ên avê diparêze. Rûyê Dinyayê bi giranî av e yan wekî qeşa avê ya li herêmên polar e. Bi piranî ji sedî 70,8 rûyê Dinyayê ji avê pêk tê û rûyê deryayê û bejahiyê bi giştî 510 milyon km2 ye. Ji çaran yekê serzemînê bejahî ye û ji çaran sisê rûyê Dinyayê ji deryayê pêk tê.[2] Temenê dinyayê 4,5 milyar sal e û ji sedî 29,2ê rûyê erdê ax e ku ji parzemîn û giravan pêk tê. Piraniya axê di nîvkada bejahiyê de ye. Dinya xwedî atmosferek heyî ya ku bi piranî ji nîtrojen û ji oksîjenê pêk tê.
Dinya, ji Apollo 17ê ve | |||
Taybetmendiya rêgehê | |||
Rojdûrk | 152.097.701 km (1,0167103335 PA) | ||
---|---|---|---|
Rojnêzk | 147.098.074 km (0,9832898912 PA) | ||
Hevrêzbûn bi erdê re | - roj | ||
Taybetmendiya fizîkê | |||
Nîveşkêla ekwatorê | 6 378,137 km | ||
Nîveşkêla cemseran | 6 356,752 km | ||
Dahatîbûn | 0,0033529 | ||
Rûpîvan | 510.067.420 km2 | ||
Qeware | 1,08321 × 1012 km3 | ||
Bariste | 5,9736 × 1024 kg | ||
Rakêşa rûxarî | 9,780 m/s2 | ||
Gera li dora xwe | 0,99726949 roj (23st 56d 4,08s) | ||
Hişkiya axa xwe | 5,515 × 103 kg/m3 | ||
Têhna ser rûyê | kêm -89,2 °C |
nîvekî 15 °C |
zêde 57,8 °C |
Taybetmendiya atmosferê | |||
Pestoya atmosferê | 101.325 Pa | ||
Elementên sereke | • Nîtrojen N2: % 78,08
|
Şert û mercên rûyê Dinyayê bi giranî ji hêla atmosferê ve ji hêla pêkhateyê erdê û sîrkulasyona erdê û bi sîrkulasyona okyanûsê ve têne birêvebirin. Atmosfera Dinyayê, ji hîdrosfer û lîtosfer, hawîrdora ku li ser rûyê Dinyayê jiyanê dihewîne afirandiye û di heman demê ev atmosfer bi girîngî ji hêla erdê ve hatiye çêkirin. Wekî hilbera pergala avhewayê ya Erdê, avhewa materyalkirina dabeşkirina budceya enerjiya Dinyayê ye, ku li ser latên cihêreng newekhev û bi demsalê cuda tê wergirtin û ji cûdahiyên topografî û guheztinên atmosferê hesas e. Wek mînak zêdebûna gazên serayê yên atmosferê, ku dibe sedema bandorên mîna guherîna avhewa ya gerdûnî. Kêşiya Dinyayê bi tiştên din ên li fezayê re, nemaze Heyv, ku tenê peyka xwezayî ya herdemî ya Cîhanê ye, bi dûrahiya saniyeyek ronahiyê de bi qasî çaryeka firehiya Cîhanê heye.