Казахстан
From Wikipedia, the free encyclopedia
Казахстан эсвэл Казах Улс (хас. Қазақстан, Орос: Казахстан; 1991 оноос хойш Бүгд Найрамдах Казахстан Улс) — Дундад Ази болон Дорнод Европыг дамнан оршдог бүрэн эрхт улс. Хойд талаараа Орос, зүүн урд талаараа Хятад, урд талаараа Киргиз, Узбекистан, Туркменистантай хиллэж, баруун талдаа Каспийн тэнгист эрэгтэй далайд гарцгүй орон. Нийслэл нь —Астана.
Бүгд Найрамдах Казахстан Улс | |
---|---|
Төрийн дуулал: Менің Қазақстаным (Казах) Menıñ Qazaqstanym "Миний Казахстан" | |
Нийслэл | Астана 51°10′N 71°26′E |
Томоохон хот | Алматы 43°16′39″N 76°53′45″E |
Албан ёсны хэл | |
Угсаатны бүлгүүд |
|
Шашин |
|
Ард түмний нэршил | Казахууд Казахстанчууд[lower-alpha 1] |
Төр засаг | Нэгдмэл ноёрхогч-намын ерөнхийлөгчийн бүгд найрамдах улс |
• Ерөнхийлөгч | Касым-Жомарт Токаев |
• Ерөнхий Сайд | Олжас Бектенов |
Хууль тогтоох байгууллага | Парламент |
• Дээд танхим | Сенат |
• Доод танхим | Мажилис |
Түүх | |
1465 | |
• Алаш | 12 сарын 13, 1917 |
• ЗСБНАКирУ | 8 сарын 26, 1920 |
• ЗСБНАКазУ | 6 сарын 19, 1925 |
• ЗСБНКазУ | 12 сарын 5, 1936 |
• Бүрэн эрхт байдлын тунхаглал | 10 сарын 25, 1990 |
• Бүгд Найрамдах Казахстан Улс болон дахин байгуулагдсан | 12 сарын 10, 1991 |
• ЗХУ-аас тусгаар тогтнов | 12 сарын 16, 1991 |
12 сарын 26, 1991 | |
8 сарын 30, 1995 | |
Газар нутаг | |
• Нийт | 2,724,900 км2 (9) |
• Усны эзлэх талбай (%) | 1.7 |
Хүн ам | |
• 2022 тооцоо | 19,398,331[6] (64) |
• Нягтаршил | 7/км2 (236) |
ДНБ (ХАЧТ) | 2022 тооцоо |
• Нийт | ▲ $596.666 тэрбум[7] (41) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $30,827[7] (53) |
ДНБ (нэрлэсэн) | 2022 тооцоо |
• Нийт | ▲ $224.338 тэрбум[7] (55) |
• Нэг хүнд ноогдох | ▲ $11,591[7] (69) |
ОТББИ (2018) | ▲ 27.8[8] бага |
ХХИ (2021) | ▼ 0.811[9] маш өндөр · 56 |
Мөнгөний нэгж | Тенге (₸) (KZT) |
Цагийн бүс | UTC+5 / +6 (Баруун / Зүүн) |
Огнооны формат | жжжж.өө.сс[lower-alpha 2] |
Жолооны тал | баруун |
Утасны томьёо | +7 (6xx / 7xx) |
Домэйн нэр |
Алтайн нуруунаас Ижил мөрөн, Баруун Сибирийн тэгш талаас Кызылкум, Тэнгэр уул хүрсэн 2 сая 725 мянган хавтгай дөрвөлжин километр газар нутагтай дэлхийн 9-р том, далайд гарцгүй хамгийн том орон болно. 2019 онд тооцсоноор нийт хүн ам – 18 сая 400 мянга Үүнээс 69,7 хувь нь казах үндэстэн. Мөн орос, узбек, украин, уйгур, татар, герман, солонгос зэрэг 130 нэрийн ард түмэн амьдардаг. 70 илүү хувь нь ислам (суннит), 25 хувь нь христийн буюу үнэн алдартны шашин шүтлэгтэй.
Урьд цагт Казахстаныг Скиф, Түрэг, Монгол угсаатан эзэрхэж явсан. Казахын Хант Улс 15-р зуунд үүсч 18-р зуунд Оросын ивээлд орж сүүлд ЗХУ-ын мэдэлд киргизийн автономит БНУ гэж буюу ЗСБНОросУ-ын бүрэлдэхүүнд багтаж байгаад 1936 оны 12 дугаар сарын 5-нд уугуул нэрээрээ шинэчлэн зохион байгуулагдаж ЗХУ-ын бүрэлдэхүүн дотор «Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Казах Улс» болон өнөөгийн хил хязгаарын ерөнхий дүр зураг тогтжээ. 1991 онд ЗХУ нуран задарч БНКазУ 1991 оны 12 дугаар сарын 16-нд тусгаар тогтнолоо зарлаж 1992 оны 3 дугаар сарын 2-нд НҮБ-ын 168 дахь бүрэн эрхт гишүүн болжээ. Түрэг төрлийн бөгөөд үндсэн ард түмний казах хэл болон хуучин байсан орос гэсэн хоёр хэлийг албан ёсоор хэрэглэдэг.
Казахстан бол хөгжиж буй орон. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хэмжээгээр (420 тэрбум ам.доллар) дэлхийд 43-т жагсаж, нэг хүнд ноогдох хэмжээгээр (24000$) Дундад Азидаа тэргүүлж байна. Каспийн нам доор газраас газрын тос олборлодог. Мөнгөний нэгж — тенге. НҮБ, ЕАБХАБ, ТУХН, ШХАБ, ЕАЭЗН зэрэг олон улсын байгууллагуудын гишүүн.