1933
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
| 1933 | ||
| Eeuwen: | 19e eeuw · 20e eeuw · 21e eeuw | |
| Decennia: | 1920-1929 · 1930-1939 · 1940-1949 | |
| Jaren: | << · < · 1932 · 1933 · 1934 · > · >> | |
| Maanden: | jan · feb · mrt · apr · mei · jun jul · aug · sep · okt · nov · dec | |
 | ||
| Ab urbe condita: | 2686 MMDCLXXXVI | |
| Armeense jaartelling: | 1382 – 1383 ԹՎ ՌՅՁԲ – ՌՅՁԳ | |
| Chinese jaartelling: | 4629 – 4630 己申 – 庚酉 | |
| Christelijke jaartelling: | 1933 MCMXXXIII | |
| Ethiopische jaartelling: | 1925 – 1926 | |
| Hebreeuwse jaartelling: | 5693 – 5694 | |
| Hindoekalenders: | ||
| - Vikram Samvat | 1988 – 1989 | |
| - Shaka Samvat | 1855 – 1856 | |
| - Kali yuga | 5034 – 5035 | |
| Iraanse jaartelling: | 1311 – 1312 ۱۳۱۱ – ۱۳۱۲ | |
| Islamitische jaartelling: | 1351 – 1352 ١٣٥٢ – ١٣٥١ | |
| Maçonnieke jaartelling: | 5932 – 5933 | |
  | ||
| Lijst van landen | ||
| Atlantisch orkaanseizoen | ||
| Wetenschap | ||
| Auto's | ||
| Film | ||
| Sport (categorie) | ||
 | ||
Vissersvlootrevue op de Schelde bij Vlissingen (1933).
Bioscoopjournaal uit 1933. Een oppasser voert in Artis een act op met de chimpansee Tommie die "netjes" moet eten en drinken.
Bioscoopjournaal uit maart 1933. Een veldloop door het Haagse Bos wordt gewonnen door P. Berkelaar.
Bioscoopjournaal uit oktober 1933. Veilig verkeersweek van de KNAC. Een bestelauto van Polygoon ondergaat een eenvoudige technische keuring.
1933 is een jaartal volgens de christelijke jaartelling.
Gebeurtenissen
Hier staat alleen een aantal markante of belangrijke gebeurtenissen en langer durende ontwikkelingen vermeld. Een uitgebreider overzicht van de gebeurtenissen in het jaar 1933 is te vinden via de links bij "Maanden" (zie zijbalk rechts).- januari
- 4 - Anton de Kom arriveert per schip uit Nederland in Suriname. Omdat het gouvernement overal affiches heeft opgehangen om tegen de "agitator" te waarschuwen, staan honderden mensen op de kade ter verwelkoming.
- 7 - Verschijning van de eerste editie van Volk en Vaderland, het weekblad van de NSB.
- 8 - Goofy verschijnt voor het eerst in een Amerikaanse krantenstrip.
- 11 - Tijdens de Januariopstand in Spanje komt het in het gehucht Casas Viejas in de provincie Cádiz tot een aanvaring tussen anarchisten en de Guardia Civil, waarbij 21 doden vallen.
- 17 - De Volkenbond zendt een scherpe waarschuwing aan Peru, dat met Colombia in een kleine oorlog is geraakt rond het bezit van de stad Leticia.
- 26 - De Friezin Sjoukje Bouma wordt de eerste Nederlandse kampioen schaatsen op de korte baan bij de vrouwen.
- 29 - In Ierland halen de republikeinen van Eamon de Valera bij verkiezingen voor de Dail nipt een absolute meerderheid.
- 30 - President Hindenburg benoemt op aanraden van Franz von Papen Adolf Hitler tot rijkskanselier. Von Papen wordt vicekanselier, en ook verder zitten er voornamelijk niet-NSDAP-leden op de sleutelposities.
- februari
- 1 - De Surinaamse communist Anton de Kom wordt gearresteerd als hij een petitie wil gaan aanbieden aan de gouverneur.
- 4 - Op het Nederlandse pantserschip Hr. Ms. De Zeven Provinciën breekt muiterij uit, naar aanleiding van de bezuinigingen.
- 7 - Op het gerucht dat Anton de Kom zal worden vrijgelaten, stroomt het Oranjeplein vol. Als de menigte weigert te vertrekken schieten de ordetroepen. Er vallen 2 doden en 22 gewonden.
- 10 - De muiterij op De Zeven Provinciën wordt beëindigd door een bom op het dek, wat 23 levens kost. In Nederland zijn de reacties gemengd.
- 20 - Tijdens een geheime bijeenkomst in de ambtswoning van Herman Göring, president van de Duitse Rijksdag, zegt de top van het Duitse bedrijfsleven 2 miljoen rijksmark toe aan de aanstaande verkiezingscampagne van de NSDAP.
- 25 - De Volkenbond steunt een autonoom Mantsjoerije binnen China en wijst Japan als agressor in het conflict met China, waarna Japan uit de Volkenbond treedt.
- 27 - Naar aanleiding van de Rijksdagbrand in Berlijn neemt de regering-Hitler nog dezelfde dag verregaande maatregelen tegen de communisten. Als aanstichter van de brand wordt de Nederlander Marinus van der Lubbe aangewezen.
- 28 - De Reichstagsbrandverordnung en de Ermächtigungsgesetz, die Hitler de vorige dag afgekondigd heeft, treden in werking en maken een eind aan vele vrijheden in het Duitse Rijk.
- maart
- 3 - Op de laatste dag van zijn presidentschap tekent Herbert Hoover de "Buy American Act", een reeks van protectionistische maatregelen.
- 5 - De verkiezingen voor de Rijksdag leveren een overwinning op voor de NSDAP, die 288 van de 647 zetels behaalt. Omdat de zetels van de communistische KPD niet worden meegeteld, is dit zelfs een absolute meerderheid.
- 21 - Het eerste concentratiekamp Dachau voor politieke gevangenen is gebruiksklaar.
- 23 - De nieuwe Rijksdag stemt in met de machtigingswet van 1933 (Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich), waarmee de parlementaire bevoegdheden aan Hitler worden overgedragen.
1 april: boycot van Joodse winkels in Duitsland. Op het bord: "Duitsers! Weert u! Koop niet bij Joden!"
- april
- 1 - In Duitsland wordt een boycot van Joodse winkels en bedrijven gehouden. In de nacht voordien wordt op de ruiten geschilderd: "Gevaar! Joodse winkel."
- 1 - Boeken van communistische, joodse en andere het regime niet welgevallige schrijvers worden in Wupperthal uit bibliotheken verwijderd door leden van de nationaalsocialistische Studentenschaft.
- 7 - In Amerika wordt de "beer law" van kracht, een wet die de verkoop toestaat van bier en wijn met een alcoholpercentage tot 3,2%. Op 11 april loopt in Hoboken, New Jersey, een schip de haven binnen volgeladen met Heineken bier.
- 10 - De regering van Hitler verklaart 1 mei per wet tot betaalde "Feestdag van de nationale arbeid". Middels deze door Joseph Goebbels voorgestelde maatregel weet Hitler een groot aantal vakbondsleiders naar Berlijn te lokken om ze vervolgens gevangen te nemen en naar concentratiekampen af te voeren.
- 26 - Tweede Kamerverkiezingen in Nederland. In een ongemeen felle verkiezingscampagne heeft de lijsttrekker van de Anti-Revolutionaire Partij Hendrikus Colijn de muiterij op de Zeven Provinciën geweten aan gestook van de socialisten en communisten. Zijn ARP wint twee zetels, terwijl de SDAP en de RKSP er twee verliezen. Er komt een aantal eenmansfracties bij zowel links als rechts op de flanken.
- mei
- 5 - Om de aanhoudende crisis in de landbouw te bestrijden komt de Nederlandse regering met de Landbouw-Crisiswet.
- 7 - De nieuwe Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt kondigt een aantal maatregelen aan die de economie uit het slop moeten halen, de zogenaamde 'New Deal'. Eén ervan is dat de Verenigde Staten de goudstandaard verlaat, een andere maatregel omvat een uitgebreid pakket aan werkverschaffing.
- 10 - Anton de Kom wordt zonder vorm van proces op de boot terug naar Nederland gezet.
- 10 - In Berlijn worden massaal "ontaarde werken" van kritische schrijvers in het openbaar verbrand.
- 18 - De Amerikaanse president tekent de wet die de Tennessee Valley Authority opricht. De TVA moet in het stroomgebied van de Tennessee het land beschermen tegen overstromingen, goedkope stroom opwekken voor de landbouw en werk verschaffen aan werkloze arbeiders.
- juni
- 6 - In Camden, New Jersey, opent op een parkeerterrein de eerste drive-in-bioscoop ter wereld.
- 9 - Op het Helderstadion in Berchem (Antwerpen) vindt het eerste Vlaamsch Nationaal Zangfeest plaats. De samenzang, begeleid met fanfares, wordt gedirigeerd door Jef Van Hoof.
- 19 - De NSDAP in Oostenrijk wordt verboden. Tussen Duitsland en Oostenrijk ontstaan ernstige spanningen.
- juni - Oostenrijk wordt ontwricht door grote aantallen nationaalsocialistische bomaanslagen en andere acties.
- juni - In Siam draait koning Prajadiphok door middel van een staatsgreep de constitutionele hervormingen terug, en benoemt opperbevelhebber Phraya Phahol tot premier.
- juli
- 5 - In Duitsland heft de katholieke Zentrumspartei zich op onder zware druk en enkele toezeggingen van de nationaalsocialisten.
- 9 - Opening van de pier van Blankenberge, een wandelhoofd in de Noordzee van 350 meter lang.
- 20 - Het Concordaat tussen nazi-Duitsland en het Vaticaan wordt ondertekend door kardinaal Pacelli en vice-kanselier Franz von Papen.
- 22 - Bij het Schotse Loch Ness ziet een echtpaar een monster dat bij hun nadering snel in het water verdwijnt.
- juli - Een wet in Duitsland regelt de eventueel gedwongen sterilisatie van bepaalde ernstig zieken.
- augustus
- 7 tot 11 - Het Iraakse leger richt een slachtpartij aan in elf Assyrische dorpen, waarbij naar schatting 3000 doden vallen. Assyriërs noemen dit de Genocide van Simele.
- 31 - Op Koninginnedag hijsen enige Duitse schepen in de haven van Amsterdam de hakenkruisvlag. Hierop leggen de Amsterdamse havenarbeiders spontaan het werk neer.
- september
- 1 - De Eindhovense hockeyclub Oranje Zwart wordt opgericht.
- 7 - De Cubaanse president Carlos Manuel de Céspedes en zijn regering worden in een burgeroorlog tot aftreden gedwongen en een militaire junta neemt de macht in handen.
- 10 - In Antwerpen wordt de Waaslandtunnel onder de Schelde geopend.
- 11 - De burger Ramon Grau San Martin wordt president van Cuba, maar feitelijk sterke man is kolonel Fulgencio Batista.
- 19 - De Nederlandse regering kondigt een uniformverbod af om een einde te maken aan het in uniform paraderen van fascistische groeperingen.
- 22 - Rijksminister Joseph Goebbels richt de Reichskulturkammer op, waarvan elke kunstenaar lid moet zijn.
- oktober
Nieuw benoemde gouverneur Suriname Mr. Kielstra vertrekt op 6 oktober 1933 met ss "Crijnssen" uit Amsterdam.
- 3 - Een aanslag op kanselier Engelbert Dollfuss van Oostenrijk mislukt.
- 10 De Volkenbond richt een orgaan op om zich met de Duits-joodse vluchtelingen bezig te houden.
- 29 - José Primo de Rivera richt de Falange Española op.
- oktober - De onderhandelingen op de Ontwapeningsconferentie verlopen moeizaam. Een van de belangrijkste geschilpunten is de Duitse wens tot 'bewapeningsgelijkheid': Duitsland wil hetzelfde recht op bewapening krijgen als andere landen. Frankrijk staat hier negatief tegenover, zeker als dit door bewapening van Duitsland, en niet door ontwapening van de andere landen zal gebeuren. De problemen om deze 'bewapeningsgelijkheid' te krijgen, brengen Duitsland ertoe om op 14 oktober uit de conferentie en de Volkenbond te stappen. Het internationale politieke klimaat staat ook niet naar ontwapening: landen als de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Japan maken plannen om hun marinevloot uit te breiden.
- november
- 2 - Islamitische Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang roepen de Eerste Oost-Turkestaanse Republiek uit.
- 5 - De Franse partij SFIO royeert de rechtervleugel van de partij wegens haar steun aan de "burgerlijke" regering van Édouard Herriot.
- 8 - Mohammed Nadir Sjah, de vooruitstrevende koning van Afghanistan, wordt door een student vermoord.
- 15 - De partij-ideoloog van de NSDAP, Alfred Rosenberg, is de eerste Nazileider om zijn kerk te verlaten.
- 16 - De Verenigde Staten erkennen de Sovjet-Unie en de beide landen knopen diplomatieke betrekkingen aan.
- 19 - Bij de eerste algemene verkiezingen in de Spaanse Republiek mogen voor het eerst ook vrouwen stemmen. Winnaar is de conservatieve CEDA van Gil Robles.
- december
- 5 - De Drooglegging in de Verenigde Staten wordt beëindigd.
- 8 - Bernadette Soubirous wordt door paus Pius XI heilig verklaard.
- 16 - In Friesland wordt de voor de vijfde keer de Elfstedentocht verreden. De twee mannen Abe de Vries en Sipke Castelein komen tegelijk over de finish en worden beiden als winnaar aangewezen.
- 24 en 25 - Het kerstcongres van de Belgische Werklieden Partij keurt het Plan van de Arbeid goed, dat is geschreven door Hendrik de Man. Een van de onderdelen is de nationalisatie van de banken.
- 29 - De Eerste Kamer neemt een wetsvoorstel aan, waardoor de gemeenteraad van het Oost-Groningse Beerta, waar de communisten in de meerderheid zijn, wordt ontbonden. Ook de wethouders worden uit hun ambt gezet. Burgemeester J.H. Nannenga krijgt als regeringscommissaris alle macht in het dorp.
- 30 - Het dorp Pernis, met ruim 2500 inwoners, wordt geannexeerd door Rotterdam.
- zonder datum
- Om de wereldwijde economische crisis te bestrijden wordt in Londen een internationale economische conferentie gehouden. Deze mislukt vooral door onenigheid over de goudstandaard: De overgebleven 'goudlanden' in Europa en het Verenigd Koninkrijk zijn voorstander van een vasthouden van en terugkeren naar de goudstandaard, de Verenigde Staten zijn fel tegen.
- Ierland schrapt de Eed van Trouw aan de Britse Kroon.
- In de Chaco-oorlog tussen Paraguay en Bolivia wordt een wapenstilstand bereikt.
- In kasteel Rhijnauwen nabij Bunnik gaat de eerste Nederlandse jeugdherberg open.
- Het Japanse leger rukt verder op in China. Jehol wordt bij Mantsjoekwo gevoegd, en het Chinese leger wordt verdreven uit het gebied tot aan Peking.
- Ook elders heeft China problemen: Het 19e leger, onder leiding van Tsai Ting-kai, komt in opstand en verklaart de onafhankelijkheid voor de provincie Fukien.
Zie verder:
Film
Zie Film in 1933 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Muziek
- 19 juni, eerste opvoering van A glorious day van Albert Roussel
- 3 oktober, eerste uitvoering van Red autumn van Arnold Bax
- 13 oktober - Gertrude Niessen neemt het lied Smoke gets in your eyes op.
- 14 oktober - eerste opvoering van Der Kreidekreis van Alexander von Zemlinsky
- 20 oktober - eerste uitvoering van Een Värmlandse rapsodie van Kurt Atterberg
- 21 oktober - eerste uitvoering van Saga fragment van Arnold Bax
- 31 oktober - Opname door het jazzorkest van Hal Kemp met zang van Deane Janis van de song Boulevard of broken dreams, die het volgend jaar door de film Moulin Rouge een hit zal worden.
- 25 november - eerste uitvoering van Concertino voor vijf violen en piano van Knudåge Riisager
- 26 november, eerste uitvoering van Gryning vid havet van Hugo Alfvén
- Louis Davids neemt het nummer Weet je nog wel oudje op.
- Ethel Waters heeft een million seller met Stormy weather.
Text is available under the CC BY-SA 4.0 license; additional terms may apply.
Images, videos and audio are available under their respective licenses.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Cover photo is available under {{::mainImage.info.license.name || 'Unknown'}} license.
Credit:
(see original file).
