Hoofdgebouw
Locatie
Adres	Plantage Middenlaan 41
Coördinaten	52° 22′ NB, 4° 55′ OL
Status en tijdlijn
Oorspr. functie	verenigingsgebouw en museum
Huidig gebruik	evenementenlocatie en museum
Start bouw	1850
Bouw gereed	1855
Bouwinfo
Architect	Jan van Maurik
Erkenning
Monumentstatus	rijksmonument
Monumentnummer	4104
Detailkaart
Portaal    Civiele techniek en bouwkunde

Het gebouw aan het Artisplein in 2022

Het hoofdgebouw aan de tuinzijde in ca. 1863

Het Hoofdgebouw aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam is een bouwwerk uit 1850 voor het Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra. De eerste verdieping werd opgezet als natuurhistorisch museum en het is hierdoor het oudste museumgebouw van Amsterdam. Na een grote restauratie in 2022 bevindt zich hier het natuurhistorische Groote Museum.

Het gebouw staat op het oudste Artis-terrein: het buiten-Middenhof. Krap een halve hectare groot werd dit in 1838 aangekocht door de oprichters van Artis: Westerman, Werlemann en Wijsmuller. De bouw vond in verschillende fasen plaats tussen 1850 en 1855. Het Hoofdgebouw ging in 1855 open voor leden van het Zoölogisch Genootschap. Het had een grote sociale en culturele rol in het Amsterdam van de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw.

Het bouwwerk werd ontworpen door lid en architect van het genootschap Jan van Maurik (1812-1893). Het gebouw is gebouwd in laat-classicistische trant, met een doristisch aandoend halvemaanvenster en gietijzeren ornament in de deuren van de middenrisaliet. Aan de ingang van de Middenlaan bevinden zich de sculpturen Leeuw en tijger met prooi.

Op de bovenverdieping bevond zich het eerste museum van Amsterdam, dat later het Groote Museum werd genoemd. Het stond vol met opgezette dieren, merendeels dieren die in Artis hadden geleefd. Langs de hoge gaanderijen waren de vogels en vleermuizen in glazen kasten op soort geordend, langs de wanden stonden de zoogdieren achter glas. Amfibieën en vissen waren op sterk water te zien. In de middenhal stonden giganten als olifant, giraffe en gewei- of hoorndragende hoefdieren op formaat gerangschikt.^[1] De natuurhistorische collectie van Artis in het Groote Museum werd in 1939 eigendom van de Universiteit van Amsterdam. Toen het Groote Museum in 1947 de deuren sloot voor publiek, werd de verzameling van tienduizenden dieren, dierenhuiden, balgen en botten in etappes overgebracht naar de universiteitsgebouwen aan de Mauritskade.

In 2022 heropende het gebouw de deuren. Hierbij is op de eerste verdieping weer een museum gehuistvest, op de begane grond bevinden zich twee zalen voor evenementen.