Nutri-Score
system oceny wartości odżywczej produktów spożywczych / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Drogi AI, mówmy krótko, odpowiadając po prostu na te kluczowe pytania:
Czy możesz wymienić najważniejsze fakty i statystyki dotyczące Nutri-Score?
Podsumuj ten artykuł dla 10-latka
Nutri-Score (5-Colour Nutrition Label, 5-CNL) – pięciokolorowa etykieta żywieniowa[1], będąca próbą uproszczenia systemu oceny ogólnej wartości żywieniowej produktu spożywczego. System został opracowany przez francuskich naukowców z zespołu ds. Badań nad Epidemiologią Żywienia (L’Equipe de Recherche en Epidémiologie Nutritionnelle – EREN)[2] pod kierownictwem Serge’a Hercberga[3][4]. W pracach nad systemem brała także udział Agencja ds. Żywności, Środowiska, Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (Agency for Food, Environmental and Occupational Health and Safety – ANSES) i Rada ds. Zdrowia Publicznego (High Council for Public Health – HCSP). W związku z przyjętą metodologią obliczania algorytmu Nutri-Score, wdrożenie tego systemu do powszechnego użytku, budzi poważne kontrowersje w niektórych krajach UE[5][6][7][8][9][10][11].
System Nutri-Score został przyjęty do dobrowolnego stosowania i wdrożony po raz pierwszy we Francji w 2017 roku[12], a nadzór nad jego wdrożeniem sprawuje francuska Agencja ds. Zdrowia Publicznego (Santé Publique France – „Sante”), która jest podległa francuskiemu Ministerstwu Zdrowia[13]. W ostatnich latach także inne kraje zdecydowały się na formalne zaakceptowanie systemu do dobrowolnego stosowania na swoich rynkach: Belgia (2018), Szwajcaria (2019), Niemcy (2020), Luksemburg (2020) i Holandia (2021)[14]. Ze względu na kontrowersje związane z metodologią i algorytmem obliczeniowym stojącym u podstaw systemu oraz brakiem zgodności ze strategią UE określaną jako „Farm to Fork Strategy” („Od pola do stołu”)[15], wskazuje się na konieczność opracowania bardziej holistycznego systemu znakowania[16][17][18][19][20]. W wyniku prób narzucenia systemu jako obowiązującego w Unii Europejskiej, w Europie pojawia się coraz więcej głosów sprzeciwiających się systemowi. W listopadzie 2021 roku włoski urząd antymonopolowy (AGCM) rozpoczął pięć dochodzeń, związanych z wykorzystaniem oznaczeń systemu Nutri-Score na froncie opakowania. Wszczęto również postępowanie przeciwko francuskiemu właścicielowi aplikacji Yuka, która jest dostępna w sklepach Google i Apple, której celem jest ocena zdrowotna produktów żywieniowych, w oparciu o system Nutri-Score[5].
Oznaczenie Nutri-Score, choć ma inną metodologię, bazuje na podobnych założeniach jak system Dziurki od klucza (ang. Keyhole labelling system[21]), który jest stosowany w Norwegii, Szwecji, Danii, Islandii, a także na Łotwie[22][23] lub „zdrowa opcja” (ang. healthy option[24]) oznaczenia stosowanego do 2016 r. w Holandii[25][4]. Aktualnie dostępnych jest kilka różnych opcji dodatkowych oznaczeń na froncie opakowania informujących konsumenta o wartości żywieniowej[26][27][28], a tocząca się debata dotyczy wyboru najlepszego systemu, który miałby obligatoryjnie być stosowany we wszystkich krajach Unii Europejskiej[29].
Skala Nutri-Score podaje ogólną ocenę wartości żywieniowej produktu spożywczego od ciemnozielonego koloru A do czerwonego E (w oficjalnych opracowaniach autorzy podają „od ciemnozielonego do ciemnopomarańczowego”[13]). Produkty oznaczone kolorem ciemnozielonym i literą A to produkty, które w założeniu systemu są pożądane w diecie i powinny być spożywane częściej lub w większej ilości. Natomiast te które oznaczone są kolorem czerwonym i literą E zawierają większą ilość składników, które powinny być ograniczane w codziennej diecie, dlatego powinny być spożywane rzadziej lub w mniejszej ilości. Wynik punktowy obliczeń według formuły Raynera zależy od zawartości wybranych składników odżywczych w 100 g lub 100 ml produktu uważanych za korzystne dla zdrowia (tj. białko, błonnik, owoce/warzywa/orzechy, rośliny strączkowe, oleje: rzepakowy, z orzechów włoskich oraz oliwa), jak i tych, których ilość należy w diecie ograniczać (tj. energia, kwasy tłuszczowe nasycone, cukry, sól). Natomiast w algorytmie obliczania punktacji na potrzeby systemu nie uwzględnia się bezpośrednio takich składników jak np.: witaminy, substancje bioaktywne (przeciwutleniacze i in.), pochodzenie białka, niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), rodzaj błonnika pokarmowego, czy też dodatki do żywności (np. konserwanty, sztuczne barwniki)[30]. System nie uwzględnia stopnia przetworzenia żywności, przez co wysoką punktację często otrzymują produkty ultraprzetworzone[31]. Uzyskany wynik niesie ogólną informację o wartości żywieniowej, która jest skierowana do zdrowej dorosłej populacji konsumentów.
Chociaż Nutri-Score nie obejmuje produktów spożywczych nieobjętych obowiązkową informacją o wartości odżywczej (wymienione w załączniku V Rozporządzenia PE i Rady (UE) nr. 169/2011[32]), to należy mieć świadomość, że z uwagi na przyjętą metodologię, deprecjonuje je.
W założeniu autorów systemu, skala 5 kolorów ma dostarczyć konsumentom prostą, zrozumiałą informację na temat ogólnej wartości żywieniowej, która może zostać wykorzystana przez nich w trakcie zakupów. W przeprowadzonym w 2020 roku w Polsce badaniu on-line techniką CAWI w ograniczonej grupie 135 konsumentów produktów mlecznych zaobserwowano, że Nutri-Score może być pomocny przy dokonywaniu zakupów, szczególnie w kontekście wyboru zdrowszego produktu oraz tego o lepszych wartościach odżywczych, a sam system jest łatwy do zrozumienia[33]. Ze względu jednak na ograniczenia metodologiczne niniejszego badania sondażowego, konieczne jest przeprowadzenie dobrze zaplanowanych, rygorystycznych badań w reprezentatywnej grupie polskich konsumentów w zakresie użyteczności systemu. Niezbędna jest także ocena systemu w zakresie jego zgodności z krajowymi normami żywieniowymi, co przeanalizowano już m.in. we Francji[34], Holandii[35] i Niemczech[36]. Polscy eksperci ds. żywienia i dietetyki w ogólnopolskim raporcie stwierdzili m.in., że system może wprowadzać konsumentów w błąd poprzez m.in. promocję produktów ultra przetworzonych na niekorzyść żywności naturalnej czy nisko przetworzonej. System nie gwarantuje także, że wybór przez konsumenta jedynie produktów z najwyższą oceną pozwoli skomponować zbilansowaną dietę – tak stwierdziło 80% badanych ekspertów[37].
Pierwszym producentem, który wprowadził na swoich produktach system Nutri-Score w Polsce, jest Danone. Oznaczenie to wprowadzane jest również na opakowaniach produktów własnych sieci handlowych Auchan, Carrefour, Aldi, Kaufland i Biedronka. Wprowadzenie Nutri-Score deklaruje m.in. firma Nestle. Ponieważ logo Nutri-Score jest unijnym znakiem towarowym zarejestrowanym w Urzędzie Unii Europejskiej ds. Własności Intelektualnej (EUIPO)[38], to stosując logo Nutri-Score należy przestrzegać nie tylko warunków użytkowania znaku towarowego określonych przez właściciela znaku towarowego, ale także uwzględnić ogólne zasady ochrony znaków towarowych, których należy przestrzegać zgodnie z przepisami prawa. Właścicielem znaku towarowego jest Narodowa Agencja Zdrowia Publicznego francuskiego Ministerstwa Zdrowia, czyli „Sante”. Rozwiązanie to, z pewnością łatwo dostępne dla międzynarodowych koncernów i sieci handlowych, najczęściej produkujących i sprzedających żywność wysoko przetworzoną, może deprecjonować mniejszych producentów żywności głównie naturalnej, którzy nie dysponują dużymi budżetami oraz wsparciem prawnym, pozwalającym na wdrożenie systemu.