Partia Tude
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Partia Tude (pers. حزب توده ایران, Hezb-e Tude Iran, dosł. Partia Mas[1], Partia Mas Irańskich) – irańska komunistyczna partia polityczna, założona w 1941, zdelegalizowana w 1949, ponownie aktywna w latach 1951-1983, od tego czasu działająca jedynie na emigracji.
Utworzona w 1941 przez grupę młodych irańskich intelektualistów, więzionych z powodów politycznych przez Rezę Szacha, początkowo deklarowała się jako masowa organizacja zrzeszająca ludzi o szerokim spektrum poglądów (od demokratów i konstytucjonalistów do komunistów). Szybko przeszła jednak na pozycje marksistowskie i proradzieckie. W ciągu pierwszych lat działania zyskała ogromne poparcie wśród irańskich robotników, przyciągnęła też znaczną grupę intelektualistów i twórców kultury. Część poparcia straciła jednak wskutek swojej – narzuconej przez Moskwę – postawy podczas kryzysu irańskiego. W 1949 została zdelegalizowana po nieudanym zamachu na szacha Mohammada Rezę.
Partia Tude była wśród organizacji wspierających rząd Mosaddegha i nacjonalizację irańskiej ropy naftowej. Lata 1951-1953 były okresem jej największych wpływów na krajowej scenie politycznej. Po zamachu stanu przeprowadzonym przez CIA przeciwko Mosaddeghowi działaczy i sympatyków partii poddano represjom. W ciągu kolejnych dwóch dekad partia odzyskała część dawnego poparcia, jednak była znacznie osłabiona represjami ze strony tajnej policji SAWAK i wewnętrznymi sporami. Podczas rewolucji islamskiej stanęła po stronie Chomejniego, spodziewając się, że rządy organizacji religijnych będą krótkotrwałe i poprzedzą rewolucję socjalistyczną. Rachuby te nie spełniły się. W 1983 partia Tude została zdelegalizowana. Wielu działaczy komunistycznych zostało uwięzionych i zmuszonych do odwołania swoich poglądów, część zginęła w więzieniach wskutek tortur lub została stracona z wyroku trybunału rewolucyjnego.