Wojsko kwarciane
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Wojsko kwarciane – zaciężne oddziały wojskowe autoramentu narodowego istniejące tylko w Koronie od ustanowienia w 1563 roku kwarty przez Zygmunta II Augusta. Wywodziło się ono z formacji obrony potocznej powstałej w końcu XV wieku, będącej systemem obrony kresów południowo-wschodnich przed najazdami wojsk państw bezpośrednio z nimi sąsiadującymi, głównie Tatarami. Stanowiły one stałe siły zbrojne w odróżnieniu od pospolitego ruszenia czy oddziałów powoływanych doraźnie. Podlegali oni całkowicie władzy hetmana[1].
Przez całą historię swojego istnienia wojsko kwarciane działało na trzech głównych teatrach wojennych:
- południe, okolice Kamieńca Podolskiego
- wschód (walki z Moskwą)
- północ (wojny ze Szwecją)
Odebranie nieprawnie zagarniętych królewszczyzn zwiększyło dochody skarbu królewskiego, co z kolei umożliwiło m.in. stałe finansowanie armii. Wymuszone przez ruch egzekucyjny uporządkowanie zarządu królewszczyznami, umożliwiło uchwalenie na sejmie w 1564 roku specjalnego funduszu, pochodzącego z ćwierci dochodów uzyskiwanych w dobrach królewskich. Była to tzw. kwarta (łac. quarta pars – czwarta część). W roku 1632 wprowadzono nową kwartę (duplę), która została przeznaczona na utworzenie artylerii królewskiej.
Fundusze zebrane na utrzymanie wojska kwarcianego były przechowywane od 1569 na zamku w Rawie Mazowieckiej jako tzw. skarb rawski. Od 1616 r. do skarbu w Rawie wpływały również dochody ze składów winnych oraz tzw. trzeci grosz od sprzedaży ołowiu. Oficjalnie, z płacenia kwarty były zwolnione starostwa: łuckie, włodzimierskie, krzemienieckie (województwo wołyńskie) oraz bracławskie i winnickie (województwo bracławskie). Taki stan prawny obowiązywał od 1569 r., natomiast ich starostowie zgodzili się od 1590 r. płacić je dobrowolnie.
Wojsko to liczyło zwykle od tysiąca do sześciu tysięcy ludzi. W czasie pokoju ich liczba była ograniczana. Kwarciani, chociaż nieliczni, stanowili kręgosłup obrony organizowanej w razie agresji nieprzyjaciela. W krótkim czasie, po dołączeniu do nich oddziałów prywatnych oraz Kozaków rejestrowych, potrafiono stworzyć armię liczącą nawet kilkanaście tysięcy żołnierzy, zdolną odeprzeć niemal każdy najazd. Uzupełnieniem dla nich było wojsko suplementowe – zawodowi żołnierze powoływani w momentach poważniejszego zagrożenia[2].
Wojsko kwarciane złożone było głównie z jazdy, oraz niewielkich ilości piechoty i artylerii. W jej oddziałach można było znaleźć formacje:
- husaria,
- jazda kozacka (lekka jazda),
- pancerni,
- rajtaria,
- piechota węgierska,
- dragonia (od 1626)
- jazda wołoska.
W 1652 r. kwarcianych połączono z wojskiem suplementowym i utworzono wojsko komputowe.