Znak (semiotyka)
pojęcie w semiotyce / Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Znak (łac. signans, fr. signifiant) – w semiotyce: obserwowalny (percypowalny) element rzeczywistości, który nie jest istotny ze względu na swoje własne cechy, ale na swoją relację do innego elementu rzeczywistości do którego się odnosi (łac. signatum, fr. signifie).
|
Ten artykuł należy dopracować |
Ten artykuł dotyczy pojęcia w semiotyce. Zobacz też: inne znaczenia. |
Ten artykuł od 2023-11 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Znak to nośnik informacji, który funkcjonuje albo w oparciu o naturalną, instynktowną wiedzę człowieka wynikającą z jego funkcjonowania w środowisku dotyczącą istniejących mechanizmów przyczynowo-skutkowych np. dym – znak ognia, gorączka – znak choroby itp. i wtedy określa się go jako znak naturalny. Cechą charakterystyczną znaku naturalnego jest brak nadawcy – nawet ślad zwierzęcia na piasku nie ma nadawcy sensu stricto, ponieważ zwierzę nie było świadomym autorem komunikatu który wynikałby z pozostawionego śladu. Znaki naturalne dzielą się na równoczesne (objawy) i nierównoczesne (Ślady – jak wspomniany ślad zwierzęcia, informujący o jego obecności w danym miejscu w przeszłości. Zapowiedzi – informujące o mającym nastąpić zjawisku np. ciemne chmury jako zapowiedź deszczu).
Znak może też stanowić element lub całość świadomie sformułowanego komunikatu – mówimy wtedy o sygnale, który jest intencjonalny, posiada nadawcę i odbiorcę oraz funkcjonuje w oparciu o pewną przyjętą, umowną konwencję – dlatego też mówimy o znakach konwencjonalnych. Znajomość konwencji jest w tym wypadku czynnikiem warunkującym możliwość odbioru komunikatu. Np. w europejskim kręgu kulturowym sowa jest kojarzona z mądrością i rozwagą (zob. Sowa Ateny), może być zatem znakiem tych dwóch pojęć. Dla Egipcjanina zaś Sowa będzie znakiem śmierci i magii, której należy unikać – dlatego bez stosownego objaśnienia może on mieć problemy ze zrozumieniem, dlaczego bohaterowie Chatki Puchatka słuchają rad Sowy Przemądrzałej i darzą ją sympatią, co może rzutować na odbiór skądinąd niewinnego dzieła.
W dalszej perspektywie znaki konwencjonalne dzielą się na motywowane (ikoniczne) i niemotywowane (arbitralne). Ikoniczne opierają się na podobieństwie formy znaku oznaczającego i elementu oznaczanego, np. znak drogowy ostrzegający przed dziećmi mogącymi wtargnąć na jezdnię zawiera schematyczne wyobrażenie dwójki dzieci. Z kolei już znak drogowy zakaz wjazdu nie jest w żaden sposób powiązany formą z treścią komunikatu – przez co uznaje się go za znak arbitralny.
Do znaków arbitralnych zaliczamy również symbole – znaki umownie zastępujące określone wartości, pojęcia (np „x” i inne oznaczenia liczbowe w matematyce, kolory państw na mapach politycznych). Kulturowo symbol rozumiemy jako zjawisko (obraz, przedmiot), które odsyła nas do pewnej bardziej złożonej części rzeczywistości, która jest trudna do ujęcia w sposób bezpośredni. W tym wypadku pomimo całkowitej konwencjonalności (umowności) nie można mówić o całkowitej arbitralności – gdyż istnieje wyraźny, kulturowy sens danego symbolu, warunkujący powstawanie skojarzeń między symbolem a elementem symbolizowanym bez którego jego zrozumienie i prawidłowy odbiór jest niemożliwy.
Np. dym może być znakiem w komunikacji Indian.
Znakiem w języku (znakiem językowym) określa się elementy językowe, którym można przypisać znaczenie – wszystkie jednostki języka mające nierozerwalny związek pomiędzy swoją formą oznaczającą a treścią oznaczaną. Związek ten jest związkiem umownym wynikającym z konwencji społecznej. Nie jest to związek naturalny – jedynie w przypadku nielicznych wyrazów możemy mówić o pewnej motywacji formy (zob. np. onomatopeja). Najmniejszym znakiem językowym jest morfem, największym – cały tekst.