මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය
From Wikipedia, the free encyclopedia
මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය ( CAR ) [lower-alpha 1] මධ්යම අප්රිකාවේ ගොඩබිම් සහිත රටකි . එහි මායිම් වන්නේ උතුරින් චැඩ්, ඊසාන දෙසින් සුඩානය, නැගෙනහිරින් දකුණු සුඩානය, දකුණින් කොංගෝ ප්රජාතන්ත්රවාදී ජනරජය, නිරිත දෙසින් කොංගෝ ජනරජය සහ බටහිරින් කැමරූන් ය. මධ්යම ජනරජයේ රට සහ ඉඩම් වලට ඕබන්ගුයි-කැරි යන පෙර නමක් ඇත.
මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය
| |
---|---|
උද්යෝග පාඨය:
| |
ජාතික ගීය:
| |
අගනුවර සහ විශාලතම නගරය | බන්ගුයි 4°22′N 18°35′E |
නිල භාෂා(ව) |
|
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් |
|
ආගම (2020)[1] |
|
ජාති නාම(ය) | මධ්යම අප්රිකානු |
රජය | ඒකීය, ජනාධිපති, ජනරජය |
• ජනාධිපති | ෆවුස්ටින්-ආර්චේන්ජ් ටවුඩෙරා |
• අගමැති | ෆීලික්ස් මොලූවා |
• ජාතික සභාවේ සභාපති | සිම්ප්ලයිස් සරන්ද්ජි |
ව්යවස්ථාදායකය | ජාතික සභාව |
ස්වාධීනත්වය | |
• ජනරජය පිහිටු වීම | 1958 දෙසැම්බර් 1 |
• ප්රංශය වෙතින් නිදහස | 1960 අගෝස්තු 13 |
• මධ්යම අප්රිකානු අධිරාජ්යය පිහිටු වීම | 1976 දෙසැම්බර් 4 |
• බොකාසා I කිරීටය | 1977 දෙසැම්බර් 4 |
• බොකාසා I කිරීටය පෙරලා දමා ජනරජය ප්රතිෂ්ඨාපනය කිරීම | 1979 සැප්තැම්බර් 21 |
වර්ග ප්රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 622,984 km2 (240,535 sq mi) (44 වෙනි) |
• ජලය (%) | 0 |
ජනගහණය | |
• 2023 ඇස්තමේන්තුව | 5,552,228[2] (119 වෙනි) |
• ඝණත්වය | 7.1/km2 (18.4/sq mi) (221 වෙනි) |
දදේනි (ක්රශසා) | 2022 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 5.46[3] (170 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ඇ.ඩො. 1,088[3] (190 වෙනි) |
දදේනි (නාමික) | 2022 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ▼ $2.48 billion[3] (182 වෙනි) |
• ඒක පුද්ගල | ▼ ඇ.ඩො. 496[3] (191වෙනි) |
ගිනි (2008) | 56.3[4] ඉහළ |
මාසද (2021) | 0.404[5] පහළ · 188 වෙනි |
ව්යවහාර මුදල |
|
වේලා කලාපය | UTC+1 (WAT) |
දින ආකෘති | දිදි/මාමා/වවවව |
රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණ[7] |
ඇමතුම් කේතය | +236 |
ISO 3166 code | CF |
අන්තර්ජාල TLD | .cf |
මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය වර්ග කිලෝමීටර් 620,000 (වර්ග සැතපුම් 240,000) පමණ භූමි ප්රදේශයක් ආවරණය කරයි. 2021 වන විට, එහි ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය මිලියන 5.5ක් පමණ විය. 2023 වන විට, මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය යනු 2012 සිට ක්රියාත්මක වන සිවිල් යුද්ධයක ස්ථානයයි.[9]
මධ්යම අප්රිකානු ජනරජයේ බොහෝ ප්රදේශය සුඩානෝ-ගිනියා සැවානා වලින් සමන්විත වේ, නමුත් රටට උතුරින් සහෙලෝ-සුඩානියානු කලාපයක් සහ දකුණින් සමක වනාන්තර කලාපයක් ද ඇතුළත් වේ. රටෙන් තුනෙන් දෙකක් පිහිටා ඇත්තේ උබන්ගි ගංගා ද්රෝණිය තුළය (එය කොංගෝවට ගලා යයි), ඉතිරි තෙවැන්න චැඩ් විලට ගලා බසින චාරි ද්රෝණියේ ය.
අද වන විට මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය අවම වශයෙන් ක්රි.පූ. 8,000 සිට ජනාවාස වී ඇත. 19 වන සියවසේ අග භාගයේ සිට යටත් විජිතයක් ලෙස රට පාලනය කළ ප්රංශය විසින් රටේ දේශසීමා ස්ථාපිත කරන ලදී. 1960 දී ප්රංශයෙන් නිදහස ලබා ගැනීමෙන් පසු, මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය පාලනය කරනු ලැබුවේ රාජාණ්ඩුවක් සඳහා වූ උත්සාහයක් ඇතුළු ඒකාධිපති නායකයින් මාලාවක් විසිනි.[10]
1990 දශකය වන විට, ප්රජාතන්ත්රවාදය සඳහා වූ ඉල්ලීම් 1993 දී ප්රථම බහු-පක්ෂ ප්රජාතන්ත්රවාදී මැතිවරණයට තුඩු දුන්නේය. ඇන්ජ්-ෆීලික්ස් පටස්සේ ජනාධිපති බවට පත් වූ නමුත්, පසුව 2003 කුමන්ත්රණයෙන් ජෙනරාල් ප්රංශුවා බොසිසේ විසින් ඉවත් කරන ලදී. මධ්යම අප්රිකානු ජනරජයේ බුෂ් යුද්ධය 2004 දී ආරම්භ වූ අතර, 2007 දී සාම ගිවිසුමක් සහ 2011 දී තවත් සාම ගිවිසුමක් තිබියදීත්, 2012 දී සිවිල් යුද්ධය නැවත ආරම්භ විය. සිවිල් යුද්ධය රටේ දුර්වල මානව හිමිකම් වාර්තාව පවත්වාගෙන ගියේය. අත්තනෝමතික ලෙස සිරගත කිරීම, වධහිංසා පැමිණවීම සහ මාධ්ය නිදහස සහ ගමන් කිරීමේ නිදහස සීමා කිරීම වැනි දේ සන්නද්ධ කණ්ඩායම් විසින් සිදුකරන ලදී.
සැලකිය යුතු ඛනිජ නිධි සහ යුරේනියම් සංචිත, බොරතෙල්, රත්රන්, දියමන්ති, කොබෝල්ට්, දැව සහ ජල විදුලිය[11] වැනි අනෙකුත් සම්පත් මෙන්ම වගා කළ හැකි ඉඩම් සැලකිය යුතු ප්රමාණයක් තිබියදීත්, මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය ලෝකයේ දුප්පත්ම රටවල් දහය අතර වේ. ඒ 2017 වන විට ලෝකයේ මිලදී ගැනීමේ බල සමානාත්මතාවයේ ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ අඩුම අගය සමඟය.[12] 2021 වන විට[update], 2021 වන විට, මානව සංවර්ධන දර්ශකයට (HDI) අනුව, රටවල් 191 න් 188 ශ්රේණිගත කරමින්, මානව සංවර්ධනයේ සිව්වන-පහළම මට්ටම රට සතු විය. රටවල් 156 න් 156 වැනි ශ්රේණිගත කිරීමෙහි පහළම අසමානතා-ගැළපුම් මානව සංවර්ධන දර්ශකය (IHDI) රට සතු විය.[13] මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය සෞඛ්යයට අහිතකරම රට මෙන්ම[14] තරුණයන් සදහා නරකම රට ලෙසද ගණන් බලා ඇත.[15]
මධ්යම අප්රිකානු ජනරජය එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, අප්රිකානු සංගමය, මධ්යම අප්රිකානු රාජ්යවල ආර්ථික ප්රජාව, ඩි ලා ෆ්රැන්කොෆෝනි (ප්රංශ භාෂාව කථා කරන රටවල සංවිධානයකි) සහ නොබැඳි ව්යාපාරයේ සාමාජිකයෙකි.