Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë
From Wikipedia, the free encyclopedia
Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë (RSFJ) i referuar zakonisht si RSF Jugosllavia ose thjesht si Jugosllavia, ishte një vend në Evropën Qendrore dhe Juglindore. Ajo u shfaq në vitin 1945, pas Luftës së Dytë Botërore, dhe zgjati deri në vitin 1992, me shpërbërjen e Jugosllavisë që ndodhi si pasojë e Luftërave Jugosllave. Me një sipërfaqe prej 255,804 kilometra katrorë (98,766 mi katrorë) në Ballkan, Jugosllavia kufizohej nga Deti Adriatik dhe Italia në perëndim, me Austrinë dhe Hungarinë në veri, me Bullgarinë dhe Rumaninë në lindje, dhe me Shqipërinë dhe Greqinë në jug. Ishte një shtet dhe federatë socialiste njëpartiake e qeverisur nga Lidhja e Komunistëve të Jugosllavisë dhe kishte gjashtë republika përbërëse: Bosnjë dhe Hercegovinën, Kroacinë, Maqedoninë, Malin i Zi, Serbinë, dhe Slloveninë. Brenda Serbisë ishte kryeqyteti jugosllav i Beogradit si dhe dy krahina autonome jugosllave: Kosova dhe Vojvodina.
Republika Popullore Federale e Jugosllavisë (1945–1963) Federativna Narodna Republika Jugoslavija (Latin serbokroat) Федеративна Народна Република Југославија (Cirilik serbokroat) Republika Socialiste Federale e Jugosllavisë (1963–1992) Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija (Latin serbokroat) Социјалистичка Федеративна Република Југославија (Cirilik serbokroat) | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1945–1992 | |||||||||||||||||||
Parimi: Bratstvo i jedinstvo Братство и јединство "Vëllazëria dhe bashkimi" | |||||||||||||||||||
Himni: "Hej, Slaveni" Хеј, Словени "Hej, Sllavët" | |||||||||||||||||||
Kryeqyteti dhe qyteti më i madh | Beogradi 44°49′12″N 20°25′39″E | ||||||||||||||||||
Gjuhët zyrtare | Asnjë në nivel federal[a] | ||||||||||||||||||
Gjuhët e zakonshme | Serbokroacisht Sllovenisht Maqedonisht | ||||||||||||||||||
Shkrimi zyrtar | cirilik • Latinisht | ||||||||||||||||||
Grupet etnike (1981) |
| ||||||||||||||||||
Besimi | Shtet laik[2][3] Ateizmi shtetëror (de facto) | ||||||||||||||||||
Nofka | Jugosllav | ||||||||||||||||||
Qeveria | |||||||||||||||||||
Lloji i qeverisjes | 1945–1948: Republika federale marksizëm-leniniste njëpartiake parlamentare socialiste 1948–1971: Republika socialiste presidenciale njëpartiake federale titoiste 1971–1990: Federal Titoist one-party parliamentary socialist directoral republic 1990–1992: Republika federale e drejtorisë parlamentare | ||||||||||||||||||
Sekretar i Përgjithshëm | |||||||||||||||||||
• 1945–1980 (first) | Josip Broz Tito | ||||||||||||||||||
• 1989–1990 (last) | Milan Pançevski | ||||||||||||||||||
Presidenti | |||||||||||||||||||
• 1945–1953 (i pari) | Ivan Ribar | ||||||||||||||||||
• 1991 (i fundit) | Stjepan Mesiq | ||||||||||||||||||
Kryeministri i Jugosllavisë | |||||||||||||||||||
• 1945–1963 (i pari) | Josip Broz Tito | ||||||||||||||||||
• 1989–1991 (i fundit) | Ante Markoviq | ||||||||||||||||||
Kuvendi | Asambleja Federale | ||||||||||||||||||
Dhoma e republikave | |||||||||||||||||||
Dhoma federale | |||||||||||||||||||
Epoka historike | Lufta e ftohtë | ||||||||||||||||||
• DFY u formua | 29 nëntor 1942 | ||||||||||||||||||
• Shpallja e RSFJ-së | 29 nëntor 1945 | ||||||||||||||||||
• Kushtetuta e miratuar | 31 janar 1946 | ||||||||||||||||||
rr. 1948 | |||||||||||||||||||
• Non-Aligned Movement | 1 shtator 1961 | ||||||||||||||||||
• Kushtetuta e dytë | 7 prill 1963 | ||||||||||||||||||
• Kushtetuta e tretë | 21 shkurt 1974 | ||||||||||||||||||
4 maj 1980 | |||||||||||||||||||
• Fillimi i Luftërave Jugosllave | 27 qershor 1991 | ||||||||||||||||||
27 prill 1992 | |||||||||||||||||||
Sipërfaqja | |||||||||||||||||||
• Gjithsej | 255,804 km2 (98,766 sq mi) | ||||||||||||||||||
Popullsia | |||||||||||||||||||
• Përllogaritje 1991 | 23,229,846 | ||||||||||||||||||
Ekonomia | |||||||||||||||||||
Monedha | Dinari jugosllav (YUN)[d] | ||||||||||||||||||
Të dhëna të tjera | |||||||||||||||||||
IZHNJ (1990 formula) | 0.913[4] shumë i lartë | ||||||||||||||||||
Zona kohore | UTC+1 (CET) | ||||||||||||||||||
• Verës | UTC+2 (CEST) | ||||||||||||||||||
Ana e drejtimit të makinës | right | ||||||||||||||||||
Prefiksi telefonik | +38 | ||||||||||||||||||
Kodi i internetit TLD | .yu | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
|
RSF Jugosllavia e ka origjinën e saj në 26 nëntor 1942, kur Këshilli Antifashist për Çlirimin Kombëtar të Jugosllavisë u formua gjatë Luftës së Dytë Botërore për t'i rezistuar pushtimit të Boshtit të Mbretërisë së Jugosllavisë. Pas çlirimit të vendit, Mbreti Pjetri II u rrëzua, monarkia iu dha fund dhe më 29 nëntor 1945 u shpall Republika Popullore Federale e Jugosllavisë. E udhëhequr nga Josip Broz Tito, qeveria e re komuniste mbajti anën e Bllokut Lindor në fillim të Luftës së Ftohtë, por ndoqi një politikë neutraliteti pas ndarjes Tito-Stalin në vitin 1948; ajo u bë një nga anëtarët themelues të Lëvizjes së Jo-Angazhimeve dhe kaloi nga një ekonomi komanduese në socializëm të bazuar në treg.
Pas vdekjes së Titos më 4 maj 1980, ekonomia jugosllave filloi të shembet, gjë që rriti papunësinë dhe inflacionin.[9][10] Kriza ekonomike çoi në rritjen e nacionalizmit etnik dhe disidencës politike në fund të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990. Me rënien e komunizmit në Evropën Lindore, përpjekjet për të kaluar në një konfederatë dështuan; dy republikat më të pasura, Kroacia dhe Sllovenia, u ndanë dhe fituan njëfarë njohjeje ndërkombëtare në vitin 1991. Federata u shpërbë përgjatë kufijve të republikave të federuara, u shpejtua me fillimin e luftërave jugosllave dhe u shpërbë zyrtarisht më 27 prill 1992. Dy republika, Serbi dhe Mali i Zi, mbetën brenda një shteti të rikonstituuar të njohur si Republika Federale e Jugosllavisë, por ky shtet nuk u njoh ndërkombëtarisht si shteti i vetëm pasardhës i RSF Jugosllavisë. "Ish-Jugosllavia" tani përdoret zakonisht në mënyrë retrospektive.