Liberalismo
From Wikipedia, the free encyclopedia
Ang liberalismo ay isang pampulitika at moral na pilosopiya na nakabatay sa mga karapatan ng indibiduwal, libertad, pagsang-ayon ng pinamamahalaan, pagkakapantay-pantay sa pulitika, karapatan sa pribadong pag-aari at pagkakapantay-pantay sa harap ng batas.[1][2] Sinusuportahan ng mga liberal ang iba't-ibang at madalas na magkaaway na pananaw depende sa kanilang pag-unawa sa mga prinsipyong ito subalit sinusuporta sa pangkalahatan ang pribadong pag-aari, ekonomiyang pampamilihan, mga karapatang pang-indibiduwal (kabilang ang mga karapatang sibil at karapatang pantao), demokrasyang liberal, sekularismo, tuntunin ng batas, kalayaan sa ekonomiya at pulitika, kalayaang makapagsalita, kalayaan sa pamamahayag, kalayaan sa pagpupulong, at kalayaang pang-relihiyon,[2][3][4][5][6][7][8][9] pamahalaang konstitusyonal at karapatan sa pagkapribado.[10] Madalas na binabanggit ang liberalismo bilang ang nangingibabaw na ideolohiya ng modernong kasaysayan.[11][12]
Hinanap at itinatag ng mga liberal ang isang kaayusang pangkonstitusyon na pinahahalagahan ang mahahalagang indibiduwal na kalayaan, tulad ng kalayaang makapagsalita at kalayaang sumali sa isang samahan; isang independiyenteng hudikatura at pampublikong paglilitis ng hurado; at ang abolisyon ng mga pribilehiyong aristokrata.[13] Ang mga sumunod na yugto ng modernong liberal na pag-iisip at pakikibaka ay malakas na naimpluwensyahan ng pangangailangang palawakin ang mga karapatang sibil.[14] Nagtaguyod ang mga liberal ng pagkakapantay-pantay ng kasarian at lahi sa kanilang pagpupursige na isulong ang mga karapatang sibil, at nakamit ng mga pandaigdigang kilusang karapatang sibil noong ika-20 dantaon ang ilang mga layunin patungo sa parehong mga mithiin. Kabilang sa iba pang mga layunin na kadalasang tinatanggap ng mga liberal ang unibersal na pagboto at unibersal na pagkuha ng edukasyon. Sa Europa at Hilagang Amerika, ang pagtatatag ng liberalismong panlipunan (madalas na tinatawag sa pinapayak na liberalismo sa Estados Unidos) ay naging isang mahalagang bahagi sa pagpapalawak ng kapakanang pang-estado. May liberal na mga ugat ang mga pangunahing elemento ng kontemporaryong lipunan at patuloy ang mga partiodng liberal na gumagamit ng kapangyarihan at impluwensiya sa buong mundo. Ginawang popular ng unang yugto ng liberalismo ang indibiduwalismo pang-ekonomiya habang pinalawak ang pamahalaang pang-konstitusyon at parlyamentaryong awtoridad.[13]