Aşı (tıp)
belirli bir hastalığa karşı bağışıklık sağlamak için üretilen biyolojik ilaç / From Wikipedia, the free encyclopedia
Aşı, belirli bir bulaşıcı veya malign hastalığa karşı aktif kazanılmış bağışıklık sağlayan biyolojik bir preparattır.[1][2] Aşıların güvenliği ve etkinliği geniş çapta incelenmiş ve doğrulanmıştır.[3][4] Bir aşı tipik olarak hastalığa neden olan bir mikroorganizmaya benzeyen bir ajan içerir ve genellikle mikrobun zayıflatılmış veya öldürülmüş formlarından, toksinlerinden veya yüzey proteinlerinden yapılır. Vücudun bağışıklık sistemi ajanı bir tehdit olarak tanır, yok eder ve bu sayede gelecekte karşılaşabileceği bu ajanla ilişkili mikroorganizmaları daha fazla tanır ve yok eder.
Aşılar profilaktik (doğal veya "vahşi" bir patojen tarafından gelecekteki bir enfeksiyonun etkilerini önlemek veya iyileştirmek için) veya terapötik (kanser gibi zaten meydana gelmiş bir hastalıkla savaşmak için) olabilir.[5][6][7][8] Bazı aşılar, enfeksiyonun tamamen önlendiği tam sterilize edici bağışıklık sunar.[9]
Aşıların uygulanmasına aşılama denir. Aşılama, bulaşıcı hastalıkların önlenmesinde en etkili yöntemdir;[10] çiçek hastalığının dünya çapında ortadan kaldırılmasından ve çocuk felci, kızamık ve tetanos gibi hastalıkların dünyanın büyük bir bölümünden sınırlandırılmasından büyük ölçüde aşılama sayesinde oluşturulan yaygın bağışıklık sorumludur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) şu anda yirmi beş farklı önlenebilir enfeksiyon için lisanslı aşıların mevcut olduğunu bildirmektedir.[11]
Çiçek hastalığını önlemek için inokülasyonun kayıtlara geçen ilk kullanımı 16. yüzyılda Çin'de gerçekleşmiş olup, Çin'deki uygulamanın ilk ipuçları 10. yüzyılda ortaya çıkmıştır.[12] Bu, aynı zamanda aşısı üretilen ilk hastalıktı.[13][14] Çiçek hastalığına karşı halk arasında uygulanan inokülasyon 1721 yılında Mary Wortley Montagu tarafından Osmanlı İmparatorluğu'ndan İngiltere'ye getirilmiştir.[15] Vaccine (aşı) ve vaccination (aşılama) terimleri, hem aşı kavramını geliştiren hem de ilk aşıyı yaratan Edward Jenner tarafından inek çiçeğini ifade etmek için geliştirilen Variolae vaccinae (inek çiçeği) teriminden türetilmiştir. Jenner bu ifadeyi 1798 yılında inek çiçeğinin çiçek hastalığına karşı koruyucu etkisini anlattığı Variolae vaccinae Known as the Cow Pox adlı kitabının uzun başlığı için kullanmıştır.[16] 1881 yılında Louis Pasteur, Jenner'ı onurlandırmak için bu terimlerin o dönemde geliştirilmekte olan yeni koruyucu aşıları da kapsayacak şekilde genişletilmesini önermiştir.[17] Aşı geliştirme ve üretme bilimi aşı bilimi olarak adlandırılır.