Protein (oziq moddalar)
From Wikipedia, the free encyclopedia
Proteinlar inson tanasi uchun muhim oziq moddalardir[1]. Ular tana toʻqimasining asosiy qismi boʻlib, ozuqa manbai sifatida ham xizmat qilishi mumkin. Ozuqa manbai sifatida oqsillar har bir gramiga 4 kkal (17 kJ) energiya tanqisligini taʼminlaydi, lipidlar esa 9 kkal (37 kJ) energiya beradi. Oziqlanish nuqtai nazaridan oqsilning eng muhim jihati va asosiy xususiyati uning tarkibida aminokislotalar borligidadir[2].
Proteinlar bir-biriga peptid bog'lari bilan bogʻlangan aminokislotalardan tashkil topgan polimer zanjirlar. Inson hazm qilish jarayonida oqsillar oshqozonda xlorid kislota va proteaz ta'sirida kichikroq polipeptid zanjirlarga parchalanadi. Bu esa organizm tomonidan biosintezlana olmaydigan muhim aminokislotalarni hazm boʻlishi uchun juda muhimdir[3].
Protein — energiya etishmovchiligi va oʻlimning oldini olish uchun odamlar oʻz organizmiga olishlari kerak boʻlgan toʻqqizta muhim aminokislotalar mavjud. Ular fenilalanin, valin, treonin, triptofan, metionin, leysin, izoleytsin, lizin va histidindir[2][4][5]. Gistidin kattalarda sintez qilinmagani uchun meyori 9ga yaqin boʻladi[6]. Inson tanasida sintez qila oladigan beshta aminokislotalar mavjud boʻlib ularga alanin, aspartik kislota, asparagin, glutamik kislota va serin kiradi. Oltita shartli muhim aminokislotalar mavjud boʻlib, ularning sintezi maxsus patofizyologik sharoitlarda, masalan, chaqaloqning erta tugʻilishi yoki jiddiy katabolik stressga duchor boʻlgan shaxslarda cheklanishi boʻlishi mumkin. Bu oltita aminokislotalarga arginin, sistein, glisin, glutamin, prolin va tirozinlar kiradi. Proteinning parhez manbalariga don, dukkaklilar[7], yongʻoqlar[8], urugʻlar, loviya, goʻsht, sut mahsulotlari, baliq, tuxum va dengiz oʻtlari kiradi[9].