Pagsirot hin kamatayon
From Wikipedia, the free encyclopedia
An pagsirot hin kamatayon (Ingles: Capital punishment o death penalty) in usa ka legal nga pamaagi kun diin it usa ka tawo in ginpapapatay han estado komo usa nga pagsirot han usa ka krimen. An judicial decree nga it usa ka tawo in ginsisirotan hini nga pamaagi in usa ka sentensya hin kamatayon, samtang an pagbuhat gud hini in usa nga execution. An mga krimen nga nagreresulta hin pagsirot hin kamatayon in ginkikilala komo capital crimes o capital offenses. An termino nga capital in nagtikang ha Latin nga capitalis, nga may kasirigngon "hiunong han ulo" (natudlok ha pagbitay hin pagpugot).[1]
An pagsirot hit kamatayon, ha mga naglabay, in ginbubuhat han kadam-an nga sosyudad, komo usa ka pagsirot hit mga kriminal, ngan mga disidente han politika o relihiyon. Ha kasaysayan, an pagbuhat hit sentensya hin kamatayon in agsob may lakip nga pagkastigo, ngan it pagbitay in agsob ginbubuhat ha publiko.[2]
Ha pagkayana, may-ada 58 nga mga nasud in aktibo nga nagbubuhat hin pagsirot hin kamatayon, 98 nga mga nasod in de jure nga diri na ginpapatuman para han ngatanan nga mga krimen, 7 an diri na ginpapatuman para han mga yano nga krimen la (ginpapadayon la liwat para hit mga pinaurog nga mga sala sugad hin krimen ha gyera), ngan 35 an de facto nga waray na nagpatuman (waray gumamit hini ha diri maubos hit napulo ka mga tuig ngan/o nagpapailarom ha moratoryum).[3] An Amnesty International in nag-aasoy nga kadam-an nga mga nasud in mga abolisyonista; ha ngatanan, ini nga katig-uban in nag-aasoy nga 140 ka mga nasod in abolisyonista ha balaod o pagpatuman.[3] Ginbabanabanahan nga 90% han ngatanan nga pagbitay ha kalibutan in nahihitabo ha Asya.[4]
Haros ngatanan nga mga nasod ha kalibutan in gindidire an pagbitay hit mga indibiduwal kun an edad in diri pa naabot hit 18 anyos ha takna han pagbuhat han ira mga krimen; tikang 2009, Iran, Saudi Arabia ngan Sudan la an nagpapabilin nga nagbubuhat hiton nga mga pagbitay.[5] Iton nga klase hiton pagbitay in gindidire ha ilarom han balaodnon pankanasoran.[5]
Iton pagsirot hin kamatayon in nagdadara hin aktibo nga kontrobersya ha durudilain nga mga nasod ngan mga estado, ngan an mga posisyon hinin in puyde magkakadurudilaindain bisan ha sakob hin usa nga ideolohiya politikal o rehiyon kultural. Ha sakob han Unyon Europeo nga mga api nga estado, an Artikulo 2 han Charter of Fundamental Rights of the European Union in gindidiri an paggamit hit pagsirot hin kamatayon.[6] An Konseho han Europa, nga may-ada 47 nga mga api nga estado, in gindidire liwat an paggamit hin pagsirot hin kamatayon han ira mga miyembro.
An United Nations General Assembly in nagpadig-on, ha mga tuig 2007, 2008 ngan 2010, hin diri-nagkakahigotan nga mga resolusyon nga nagtatawag para han usa ka kalibutanon moratoryum hin mga pagbitay, nga may-ada panlantaw hin kadayunan nga abolisyon.[7] Bisan damo na mga nasod in diri na nagpapatuman hin pagsirot hin kamatayon, labaw hit 60% han kanan kalibutan katawhan in molupyo ha mga nasod kun diin it mga pagbitay in nanhihitabo, sugad han Kanan Katawhan Republika han Tsina, Indya, Estados Unidos han Amerika ngan Indonesia, upat ha may gidadamoi nga katawhan nga mga nasod ha kalibutan, nga nagpapadayon la gihapon hin paggamit hit pagsirot hin kamatayon (pero ha India, Indonesia ngan ha damo nga mga estado han Estados Unidos, ini in talagsaon la nga ginbubuhat). Ngatanan ini nga upat nga mga nasud in nagbotos kontra han mga resolusyon han General Assembly.[8][9][10][11][12][13][14][15][16]