ჩილე
From Wikipedia, the free encyclopedia
ჩილე, ოფიციალურო ჩილეშ რესპუბლიკა (ესპ. República de Chile; მაპუდ. Gulumapu) — ქიანა ობჟათე ამერიკას, იკათუანს ინწრო ოწყარპიჯე ზოლს ანდეფს დო რჩქალ ოკიანეს შქას. ოორუეშე უხურგანს პერუ, ოორუე-ბჟაეიოლშე — ბოლივია, ბჟაეიოლშე — არგენტინა დო ობჟათეშე — დრეიკიშ საროტი. ობჟათე ამერიკას ხვალე ჩილეს დო ეკვადორს ვა უღჷნა ხურგი ბრაზილიაწკჷმა. ჩილეშ წყარპიჯიშ ღოზი რჩქალ ოკიანეწკჷმა აკმადგინანს 6,435 კილომეტრის.[4] ჩილეშ ტერიტორიეფშა მიშურს რჩქალ ოკიანეს მადვალჷ ხუან-ფერნანდესიშ, სალა-ი-გომესიშ, დესვენტურადასიშ დო თანაფაშ კოკეფი. ჩილეშ თაშნეშე უღჷ პრეტენზია ანქტარქტიკაშ ნორთშა (დოხოლაფირო 1250000 კმ²), მორო თე მოთხირი ანტარქტიკაშ ხეკულუაშ ფარგალეფს ხვადჷ.
ჩილეშ რესპუბლიკა | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
დევიზი: Por la razón o la fuerza (ესპ. ნებათ ვარდა ნძალათ) |
||||||
ჰიმნი: სახენწჷფო ჰიმნი |
||||||
ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა) | სანტიაგო -33.433333,-70.66666733°26′ ობჟ. გ. 70°40′ ბჟად. გ. | |||||
ოფიციალური ნინა(ეფი) | ესპანური | |||||
თარობა | უნიტარული, საპრეზიდენტო, კონსტიტუციური რესპუბლიკა | |||||
- | პრეზიდენტი | გაბრიელ ბორიჩი | ||||
ფართობი | ||||||
- | გვალო | 756,096.3 კმ2 (38-ო) | ||||
- | წყარი (%) | 1,07 | ||||
მახორობა | ||||||
- | 2015 ფასებათ | 18,006,407[1] (62-ა) | ||||
- | census | 16,341,929[2] | ||||
- | მეჭედალა | 24 ად/კმ2 (194-ა) | ||||
ედპ (ჸუპ) | 2014 ფასებათ | |||||
- | გვალო | $410.277 მილიარდი[3] (42-ა) | ||||
- | ართ მახორუშე | $23,165 (53*ა) | ||||
აგი (2013) | 0.822 (ძალამი მაღალი) (41-ა) | |||||
ვალუტა | პესო (CLP ) |
|||||
ბორჯიშ ორტყაფუ | UTC -3 დო -5 | |||||
ქიანაშ კოდი | CHL | |||||
Internet TLD | .cl | |||||
ოტელეფონე კოდი | +56 |
გინორთელი კონტური — 4 300 სიგჷრძა დო ოშქაშეთ 175 კმ სიგანა ჩილეს მოსოფელს ართ–ართ არძაშე გჷრძე ქიანათ გჷნმართინუანს სიგჷრძა–სიგანაშ მაძირაფალიშ მეჯინათ. წყარპიჯიშ ღოზი 7 800 კმ–ს აკმადგინანს დო თაურეშე ჩილე მოსოფელს მა–6 ქიანა რე. ოორუეშე რსებული ტიოზეფიშ იკათუანს დიდი მუდანობაშ მინერალურ რესურსეფს, თარო ლინჯის. ელაზჷმაფათ მორჩილი ცენტრალური ნორთი დომინირენს მახორობაშ მუდანობაშ დო ოფუტე-ომეურნე რესურსეფიშჸურე. კინ თე ბორჯის, თე ნორთი ქიანაშ პოლიტიკური დო კულტურული ცენტრი რე, სოურეშეთ დიჭყჷ ჩილეშ ექსპანსიაქ XIX ოშწანურას, მუჟამსჷთ თიქ ოორუე დო ობჟათე რეგიონეფი ქიმკისხჷნ. ობჟათე ჩილე დიდარი რე ტყალეფით დო ოდიარუეფით, წჷმორინაფილი რე ნთელი რანწკი ტობეფით დო ვულკანეფით. ობჟათე წყარპიჯიშ ღოზი ფიორდეფიშ, ჸუჯეფიშ, საროტეფიშ, ჩქონეფიშ დო კოკეფიშ ლაბირინთი რე.[5]
XVI ოშწანურას, ესპანალეფიშ მოულაშახ, ოორუე დო ცენტრალური ჩილე ინკეფიშ მართუალაშ გიმე რდჷ, ობჟათე–ცენტრალურ ნორთის — დუდიშული მაპუჩეშ კათა ოხორანდჷ. 1818 წანაშ 12 ფურთუთას, ჩილექ ესპანეთიშე ზოხორინალა გჷმაცხადჷ. რჩქალ ოკიანეშ ლჷმას (1879–83) ჩილექ გიორჯგინჷ ბოლივიას დო პერუს დო დიკუ თიში ასეიანი ოორუე ტერიტორია. მაპუჩეშ კათაშ რსული დოჸუნალა ჩილექ ხვალე 1880–იან წანეფს მახუჯჷ.[6] ქიანაქ 16½ წანიანი ოურდუმე დიქტატურაშ პერიოდი (1973–1990) გეგნიღჷ, მუჟამსჷთ გოჭყვიდჷ ვარდა მედინჷ 3 000–შე უმოსი ადამიერქ.[7]
ასეშო, ჩილე ობჟათე ამერიკაშ ართ–ართი არძაშე სტაბილური დო წჷმოძნელი ქიანა რე; აღიარაფილი რე ოშქაშე ნებაგოქუნელობათ დო დჷმაჭყაფჷ ეკონომიკათ. ლათინური ამერიკაშ ქიანეფს შქას ლიდერენს ადამიერული გოვითარაფაშ, კონკურენტღვენობაშ, ართ შური მახორუშა მიშნაველიშ, გლობალიზაციაშ, ეკონომიკური დუდიშულაშ დო კორუფციაშ დაბალი მაძირაფალეფიშჸურე.[8] ქიანა რეგიონს თაშნეშე ლიდერი რე სახენწჷფობური ჸონიერობაშ დო გლობალური თინჩალაშ ინდექსიშჸურე. თეშ უმკუჯინალო, ქიანას მაღალი ეკონომიკური უმანგობა უღჷ, მუჭოთ თეს ჯინიშ ინდექსი ოძირანსჷნ.[9] 2010 წანაშ მესის, ჩილექ მაართა ობჟათეამერიკული ქიანათ გჷნირთჷ, ნამუქჷთ ეკონომიკური წოროხანდაშ დო გოვითარაფაშ ორგანიზაციაშ აკათჷნ.[10] ჩილე დჷმარსხუაფალი მაკათური რე გაეროში, ობჟათე ამერიკაშ ერეფიშ რსხუში დო ლათინური ამერიკაშ დო კარიბიშ ღანჩოშ ქიანეფიშ ჯარალუაში.