Платон
Европа идеализмына нигеҙ һалған боронғо грек философы / From Wikipedia, the free encyclopedia
Платон (грек. Πλάτων) (б.э.тиклем 423-424-347 йылдар тирәһе) — Боронғо Греция фәйләсүфе. Идеализм йүнәлеше вәкиле. Европа идеализмына нигеҙ һалған боронғо грек философы.
Платон | |
бор. грек. Πλάτων | |
Исеме |
бор. грек. Αριστοκλής |
---|---|
Тыуған көнө |
- 427 |
Тыуған урыны | |
Вафат көнө |
- 348 |
Вафат булған урыны |
Афины |
Ил | |
Основные интересы |
Метафизика, эпистемология, этика, эстетика, политика, образование, философия математики |
Оказавшие влияние | |
Испытавшие влияние |
Аристотель, барлыҡ Европа һәм Яҡын Көнсығыш философтары |
Ни өсөн ул бөтә донъя философияһы өсөн олуғ һәм әһәмиәтле һуң. Платон, үҙ заманындағы башҡа философтар кеүек үк, бөтә хеҙмәте менән кешеләрҙе объектив рәүештә белемгә, донъяның диалектик закондарын танып белеүгә, өҙлөкһөҙ эҙләнеүҙәргә саҡырған. Философия фәнендә ул, нигеҙе хаталы булыуға ҡарамаҫтан, билдәле бер системаға һалынған ижади мираҫ ҡалдырған. Уның хеҙмәттәре философия тарихында тулы бер осор тәшкил итә һәм ул һис шикһеҙ кешелек мәҙәниәтен (бигерәк тә философияны) үҫтереү, яңы фекерҙәргә байытыу өсөн ҙур, этәргес роль уйнаған.
Кешелек тарихында иң мөһим һәм абруйлы шәхестәрҙең береһе[3] һәм үҙенең уҡытыусыһы Сократ һәм уның иң билдәле уҡыусыһы Аристотель менән бер рәттән боронғо грек һәм көнбайыш фәлсәфәһе тарихында төп фигура булып тора.[1] Платон шулай уҡ йыш ҡына көнбайыш диненә һәм рухиәтенә нигеҙ һалыусыларҙың береһе булараҡ та ҡабул ителә. Плотин һәм Порфирий кеүек фәйләсуфтарҙың неоплатонизмы христианлыҡҡа Августин кеүек сиркәү аталары аша көслө йоғонто яһай. Альфред Норт Уайтхед ҡасандыр былай тип билдәләй: «Европа фәлсәфәүи традицияһына хас булған иң ышаныслы дөйөм характеристика — ул Платонға иҫкәрмәләр серияһы».[2]
Платон фәлсәфәлә яҙма диалог һәм диалектик формалар новаторы була. Платон шулай уҡ көнбайыш сәйәси фәлсәфәһенә нигеҙ һалыусы тип һанала. Уның иң билдәле өлөшө булып аҡыл менән билдәле идеялар теорияһы тора, унда Платон платонизм булараҡ билдәле универсалдар проблемаһының сиселешен тәҡдим итә (шулай уҡ платон реализмы йәки платон идеализмы тип тә атала). Шулай уҡ платон мөхәббәте һәм платон есемдәре эпонимы булып тора.
Сократ, Гераклит һәм Парменидтар Сократҡа тиклемге Пифагор, Гераклит һәм Парменидтар уға иң хәл иткес фәлсәфәүи йоғонто яһаған, тип иҫәпләнелә, әммә уның элгәрҙәренең әҫәрҙәре беҙҙең көндәргә тиклем бик аҙ һаҡланып ҡалған, һәм бөгөнгө көндә был фигуралар тураһында белгәндәребеҙҙең күбеһе Платондың үҙенән алынған. Бөтә замандаштарының әҫәрҙәренән айырмалы рәүештә, Платондың бөтә әҫәрҙәре 2400 йылдан ашыу һаҡланып ҡалған тип иҫәй.[3] Популярлығы үҙгәреп торһа ла, Платондың әҫәрҙәре даими уҡыла һәм өйрәнелә.[4]