Rynek w Brzostku
Z Wikipedii, wolnej encyclopedia
Rynek w Brzostku – centrum założenia miejskiego Brzostku w powiecie dębickim.
Fragment Rynku | |||
Państwo | |||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Miejscowość | |||
49°52′45,5″N 21°24′39,0″E | |||
|
Rynek, wraz z założeniem miejskim, powstał w 1367 r., łącząc w sobie model pseudoowalnicowy z modelem 9-polowym[1]. Na jego lokalizację wpłynęły prawdopodobnie sprzyjające obronie warunki terenowe: strome zbocza wzgórza, na cyplu którego jest usytuowany oraz płynące u jego podnóża rzeka Wisłoka i potok Słony[2]. Plac ma wymiary 67,5 × 135 metrów (1,5 × 3 sznury duże) i jest nietypowy dla podobnych założeń z analogicznego okresu, gdyż ma formę wydłużonego w kierunku północ-południe (wzdłuż szlaku handlowego biegnącego doliną Wisłoki na Węgry[3]) prostokąta. Wnętrze otaczają cztery pojedyncze bloki zabudowy o głębokości jednego sznura. Z XVI wieku pochodzą pierwsze wzmianki o ratuszu, który stał w centrum rynku (zapewne już wcześniej). Pierwotnie pierzeje zabudowane były domami drewnianymi, usytuowanymi kalenicowo, ale były one stopniowo zastępowane przez budynki usytuowane szczytowo. Liczne wojny i pożary powodowały częstą wymianę zabudowy[1], układ z okresu lokacji został częściowo naruszony w XVIII w. przez trakt biegnący z Pilzna na Słowację – droga przerwała wówczas północną pierzeję[4].
Po II wojnie światowej rozebrano ruiny ratusza, a także kilka kamienic. Część placu zadrzewiono, w południowej części rynku pozostała klasycystyczna kapliczka św. Jana Nepomucena[1], ujęta w gminnej ewidencji zabytków[5]. Pochodzi ona z 1816 i była przebudowywana podczas I wojny światowej i w latach 80. XX wieku[1].
Historyczny układ urbanistyczny Brzostku został w 1978 r. wpisany do rejestru zabytków województwa podkarpackiego (A-150 z 11 marca 1978 r.). Zabytkowy zespół urbanistyczny obejmuje Rynek, zespół kościelno–plebański oraz charakterystyczną parterową zabudowę i domy mieszczańskie z XVIII i XIX w.[6] Oprócz kapliczki do ewidencji zabytków gminy Brzostek wpisane zostały budynki pod adresami: Rynek 1 (magistrat), 2, 3, 9, 12, 13, 14 (dawny sąd grodzki), 15, 18, 29, 30, 31, 33, 34 oraz 35[7].
Wschodnią część Rynku przecina droga krajowa nr 73[8]. Na placu, lekko pochylonym ze względu na swoje położenie[2], istnieją liczne miejsca parkingowe[1].