Scaravàś
From Wikipedia, the free encyclopedia
C'l artìcul chè 'l è scrit in Miranduléś |
Artéccol in dialètt mudnés
Al scarafàś o scaravàś (Blattodea, scarafaggio in italiàn) 'l è 'n insèt ch'al viṿ in tut al mónd a part i pòi e in di pòst ad sóvar di dū-mila mètar. Ch'al bestiulìni chè i s divìdan in piò ad 4.000 spéci e in 6 famìji.
Murfulugìa
Al blati i èṅ 'd insèt pìcui (da 3 a 8 cm) e cun di culōr anònim (négar, maròṅ). I scarafàś i gh'aṅ du anténi lunghi in sla tèsta fati a fìl. I òć dal vòlti i n gh'ènan minga ma quànd i gh'è i èṅ dimóndi śvilupâ. Al ganàsi i èṅ curti e rubùsti.
Alimentasiòṅ
Dagnóra tut i scarafàś i èṅ di fitòfag (i màgnan di vegetài faghénd lōr di dan), di unìvur (i màgnan da tut) e di sapròfag (a gh piaś la ròba marsa e ch'la pusa). Sōl na quàlc vòlt i pōlan anc èsar carnìvur.
Dan cauśâ da i scarafàś
La gint la batéśa i scarafàś cuma 'd insèt malnét e muśnènt e ch'i faṅ scarésa e schiva.
I scarafàś i pōlan far dū tip ad dan:
- ecunòmic parchè i vàn'n atàc a 'l magnàr faghénd-al dvintàr da butàr via;
- sanitàri parchè i pòrtan sèg di gèrum e di batér.
I scarafàś i pàsan dimóndi da spés par di ambînt minga pulî par spustàr-as (canaléti, tub, lìcit, rusc, etc...) e par cal mutìṿ lè i stràmn'n i gèrm dapartùt. Pò a gh'è anc da dir che cal bèsti lè i gh'aṅ al brut visi ad vumitàr mént'r i èṅ drē a magnàr quèl e anc ad cagàr-'g insìma. Al magnàr acsè cuntaminâ al pōl tacàr dal maladìi a 'l óm cuma l'epatît A, la salmunelóśi, la pòlio, al cagaròt e la malatìa dal legiunàri.
C'l artìcol chè 'l è scrit in Carpśàn |
La panaràsa, ciamèda anca 'blàta' (Blattodea) la fà pert ed 'n órdin 'd insêt ch'al cumprènd più 'd 4000 spéci, spartìdi in 6 famìi. El blàti i s caten dapertùt, fòra che in di Pôl e 'd sóv'r ai 2.000 meter 'd altitùdin.
anatranâderanàdranàdranàdör | barbagiannibarbagiânbarbazànbarbagiàṅ | buebòbàbòbà | pidocchiopiōcbdòcpiôc'bdòc | bigattinobigatèinbigâtbègatèṅ | biscia / serpebésabessabéssabîssa | baco da seta / bombicebèigh da sèidabigàt dla saidabigâtbigàt | rosporôspbòtrospbòt | canecâncancâncan | capponecapòuncapåncapòuncapôn | cavallocavâlcavàlcavâlcavàl | caprachêvrachèvrachèvracrèva | cuculocóchcócchcócchcócch | conigliocunîn-cunéjcunéicunéj o cunèṅcunî | cornacchiacurnâciacurnâciacurnacia | asinoêṣenèsenèsenèsen | apevrèspaevbêgaev | formicafurmîgafurmìgafurmìgaformìga | gallogâlgàlgalgàl | gallinagalèinagalénagaleinagalén'na | gattogâtgàtgatgàt | gazzagâzagâżagaśa | grillogrélgrélgrilgrél | lupolòuvlauvluvlöv | ramarroingòrligùrramarligùr | leprelēvralivralevralëvra | chiocciola / lumacalumêgalumègalumagalumèga | lucertolaarzintèlaluśêrtaluśertalusértla | maialenimêlpôrzporcgosèn | moscamòscamåscamoscamōsca | merlomêrelmèrelmerulmèrel | mulomólmóllmulmóll | talpatêlpamusåntèlpamusön | porcellinonimalèinninénninetninén | ocaôcaócaocaóca | pipistrelloparpastrèlpalpastrèlpapastrèlpalpastrèl | topo / sorcio / rattopòundgapåndgasoragpôngö | farfallaparpâjaparpàiaparpajaparpàia | passeropâsrapàserpàserpàser | pettirossopetròspetråsspetros | pecorapēgrapigrapegurapigra | piccione / colombopisòunpizônclombpizôn | pulcepólgapólsapulsapólsa | ragnorâgnràgnragnràgn | rana / ranocchioranôcranòcranaranòc | ricciorésrézzris | rondinerundanèinarundanénarundaninaröndanén'a | scarafaggiopanarâsaburdigånscaravàś | cinghialezingèlzignèl | tignola / tarmatêrmlatarmatarmatarma | tarlotarōltaroltaroltarol | tafanotavântafàntavàṅ | tacchinopîttòchtoctòch | vaccavâcavàcavacavàca | volpevòulpavôulpvólpvôlpa | cicalasighêlazigalasicalazigala | zanzarasarabîgazinzèlasinsàla | civettasfètlazvèttasivetazivètta